- Istanbul
Zeki Bayhan, lid van het Öcalan-secretariaat op Imrali, zit al 27 jaar gevangen en spreekt over het nieuwe manifest, het concept van democratische integratie en de kansen voor een ingrijpende transformatie in Turkije en de regio.
De politieke gevangene Zeki Bayhan wordt beschouwd als een diepgaand kenner van het gedachtegoed van Abdullah Öcalan. In een intervieuw met ANF Nieuwsagentschap analyseert de econoom en auteur, die sinds 1998 in Turkije gevangen zit en ook lid is van het Imrali-secretariaat, het nieuw geformuleerde paradigma van Öcalan, spreekt hij over de noodzaak van een geactualiseerd socialistisch begrip en pleit hij voor een radicaal democratiseringsproces dat verder gaat dan de natiestaat. De Koerdische kwestie staat daarbij centraal, maar mag niet geïsoleerd worden bekeken.
In het recent ontwikkelde manifest van de Koerdische vertegenwoordiger Abdullah Öcalan staan nieuwe begrippen en concepten die momenteel intensief in het openbaar worden besproken. Dit maakt een diepgaande discussie over de inhoud en de daarin opgenomen begrippen bijzonder relevant. Allereerst rijst de fundamentele vraag: waarom was een nieuw manifest überhaupt nodig?
Allereerst moet worden opgemerkt dat alle stellingen die Rêber Apo [Abdullah Öcalan] heeft ontwikkeld – met name die van de afgelopen 20 tot 25 jaar – moeten worden bekeken in de context van zijn gehele theoretische werk. De ideologisch-politieke standpunten van Rêber Apo volgen een dialectische logica die wij ‘relationele dialectiek’ noemen. Om deze reden moeten ook de door hem gebruikte termen en ontwikkelde concepten altijd in deze context worden gelezen. In zijn dialectische denktraditie zijn er momenten van sprongen, maar geen radicale breuken. Wie dit feit negeert, loopt het risico de huidige ontwikkeling fundamenteel verkeerd te begrijpen.
De vraag ‘Waarom een nieuw manifest?’ kan alleen worden beantwoord in het kader van een grondige analyse, omdat het gaat om een complex samenspel van diverse factoren. Kort samengevat: de wereld staat niet stil, ze draait gewoon door. In de afgelopen tien jaar hebben zich ingrijpende veranderingen voorgedaan op mondiaal, regionaal en nationaal economisch-politiek niveau. Tegelijkertijd is er sprake van een aanzienlijke terugtrekking en een blokkade van linkse theorie en praktijk. Terwijl het hegemoniale systeem in een structurele impasse is geraakt, is er nauwelijks nog iets te zien van een socialistisch tegenmodel.
Rêber Apo heeft al vroeg het vernieuwingsproces van de socialistische strijd in gang gezet. Het democratische, ecologische en genderbevrijdende paradigma, dat gebaseerd is op democratisch socialisme, confederale zelfbestuur en het concept van de democratische natie, werd al in eerdere werken uiteengezet. Het nieuwe manifest is een verdere ontwikkeling en tegelijkertijd een actualisering van deze redenering in het licht van de huidige economische realiteit. https://deutsch.anf-news.com/uploads/de/articles/2025/12/20251206-20250709-jpg030e24-image.jpg
Tegelijkertijd is de politieke dynamiek in de regio sterk in beweging gekomen en wordt het Midden-Oosten opnieuw ingedeeld. Deze constellatie biedt de Koerdische beweging de ruimte om haar strategische rol in de regionale politiek actief te bepalen en vorm te geven. Dit biedt historische kansen in de strijd om de vrijheid van Koerdistan, maar tegelijkertijd zijn er ook imperiale projecten in opkomst.
Rêber Apo grijpt in dit proces in met als doel de ontwikkelingen vanuit een socialistisch perspectief te beïnvloeden in het belang van de volkeren in de regio. De keuze van het tijdstip is daarbij een uiting van een strategische analyse en vooruitziendheid. Wie de regionale dynamiek aandachtig volgt, zal dit duidelijk zien. Je zou kunnen zeggen dat we op een vergelijkbaar keerpunt staan als Lenin in de context van de Oktoberrevolutie beschreef met de woorden: “Gisteren was het te vroeg, morgen is het te laat.”
Hoewel de oplossing van de Koerdische kwestie een centraal onderdeel van deze interventie vormt, reikt het manifest veel verder: het pretendeert ook antwoorden te formuleren op regionale en mondiale problemen. Vanuit deze pretentie heeft Rêber Apo naast een oplossingsperspectief voor Turkije en het Midden-Oosten ook de opbouw van een nieuwe socialistische internationale ter hand genomen.
Begrippen als “democratische integratie” hebben dus niet uitsluitend betrekking op de oplossing van de Koerdische kwestie in Turkije. Wat wordt precies verstaan onder democratische integratie en welke rol speelt deze bij de oplossing van de Koerdische kwestie?
Ja, het gaat hier om een model – een model dat gericht is op het oplossen van culturele, religieuze, etnische en economische kwesties door middel van democratische processen, zonder de bestaande landsgrenzen ter discussie te stellen. Bij de ontwikkeling van dergelijke modellen hecht Rêber Apo minder waarde aan de benaming dan aan de inhoudelijke substantie ervan. In overeenstemming met zijn democratisch-socialistische visie op de samenleving creëert hij in al zijn concepten een economisch-politiek kader waarin de samenleving als handelend subject optreedt, en dit leidt onvermijdelijk tot zelfbestuur.
Ik benadruk dit omdat het begrip “integratie” in het theoretische werk van Rêber Apo alleen goed begrepen kan worden als men het in de context van een cultuur van zelfbestuur beschouwt. Integratie betekent letterlijk: een samenvoeging. Als we teruggrijpen op de deleuziaanse terminologie, zouden we kunnen zeggen: ook het geheel is slechts een deel dat uit delen bestaat. Integratie verwijst zowel conceptueel als filosofisch altijd naar het naast elkaar bestaan van meerdere entiteiten. Alleen verschillende elementen kunnen worden geïntegreerd – niet moeten worden geïntegreerd. Hieruit volgt dat een integratieve oplossing in de eerste plaats wederzijdse erkenning van verschillen vereist.
In het geval van de Koerdische kwestie betekent een democratisch-integratieve oplossing de erkenning en acceptatie van de Koerdische identiteit. Het tweede, aanvullende aspect van integratie bestaat erin deze erkende identiteit ook een gegarandeerde levensrealiteit te bieden; door middel van grondwettelijke en wettelijke waarborgen en door de institutionele uitbreiding van economische, politieke en culturele ruimtes. Democratische integratie betekent in deze zin een uitgebreide hervorming van de interne Koerdische relaties en van de relatie tussen de Koerden en de staat.
Dit komt in wezen overeen met het perspectief van de “democratische natie”, waarin elke identiteit zich vrij en autonoom kan organiseren in haar eigenheid. In een dergelijk model erkent de staat alle identiteiten en erkennen alle identiteiten op hun beurt de staat. Er ontstaat een evenwicht tussen wederzijdse rechten en plichten. En het belangrijkste daarbij is: wanneer een maatschappelijk geheel met een ander wordt geïntegreerd, verandert het onvermijdelijk, zowel wat betreft zijn mogelijkheden als zijn beperkingen. Integratie betekent namelijk altijd een nieuwe relatie; een nieuwe relatie leidt tot nieuw recht – en nieuw recht creëert nieuwe rechten en nieuwe verantwoordelijkheden. Dat geldt voor alle partijen in een integratieproces.
Als de staat daarentegen de weg inslaat die in feite zegt: “Alle anderen mogen veranderen, maar ik blijf zoals ik ben”, dan is er geen sprake van integratie, maar van vasthouden aan assimilatie. Ter herinnering: Rêber Apo zelf heeft het concept van democratische integratie geformuleerd onder het motto: “Noch separatisme, noch assimilatie.”
Er wordt vaak gesproken over “democratische onderhandelingen”. Waarin verschilt dit concept van andere en hoe moet het worden begrepen?
Democratische onderhandelingen zijn onderhandelingen tussen gelijken. Ze mogen niet louter worden opgevat als een dialoog om specifieke problemen op te lossen. Het gaat veeleer om een taal van een gelijkwaardige, vrije en maatschappelijk verankerde economie en politiek. Men kan het ook omschrijven als het communicatieve coördinatensysteem dat de relaties tussen de identiteiten onderling en tussen de identiteiten en de staat structureert. Democratische onderhandelingen zijn daarom een continu proces. Ze staan voor een cultuur en ethiek van discours en gezamenlijke besluitvorming, die gebaseerd zijn op de principes van gelijkheid en vrijheid en die maatschappelijke behoeften reguleren.
Natuurlijk kan het begrip democratische onderhandeling ook worden toegepast in de context van concrete probleemoplossingen. Maar het mag niet worden beperkt tot individuele gevallen of beperkte periodes. Het moet veeleer worden opgevat als een overkoepelend maatschappelijk mechanisme.
In het manifest wordt vaak de nadruk gelegd op de relatie tussen een democratische samenleving en een democratische republiek. Hoe moet deze relatie worden begrepen?
In het denken van Rêber Apos is de democratische samenleving een samenleving die zichzelf bestuurt: een zelforganiserende samenleving die haar leven uit eigen kracht vormgeeft en op alle relevante gebieden – economisch, cultureel, politiek of sociaal – institutionele structuren heeft ontwikkeld. De democratische republiek daarentegen moet worden opgevat als een overkoepelende structuur die de elementen van de democratische samenleving respecteert en de juridische en politieke zekerheid ervan waarborgt.
Wat is dan de relatie tussen beide? Het gaat om elkaar aanvullende structuren die gebaseerd zijn op een gelijkwaardig en vrij juridisch fundament. Een democratische samenleving kan niet naast een ondemocratische staat bestaan. Daarom stelt de democratische samenleving de democratische transformatie van de staat als voorwaarde.
Moet de relatie tussen democratische integratie en democratische samenleving op dezelfde manier worden begrepen?
Ja, democratische integratie is de oplossing in de zin van een democratisch-maatschappelijke benadering; dat is precies wat de term uitdrukt. In de relatie tussen staat en samenleving is het de democratische integratie die de ontplooiing van een democratische samenleving mogelijk maakt.
Welke structurele veranderingen zijn nodig in het kader van een democratiseringsproces, zodat de staat de samenleving daadwerkelijk erkent?
Een democratisch-integratieve oplossing betekent in de breedste zin van het woord dat de klassieke natiestaat zich openstelt voor een democratisch begrip van de natie en afstand neemt van zijn huidige politieke en juridische dogma's. In veel delen van de wereld is de natiestaat sowieso al in een ingrijpend transformatieproces terechtgekomen. Vooral in de afgelopen decennia heeft de globalisering de economische en politieke soevereiniteit van de natiestaten aanzienlijk ondermijnd. Tegenwoordig lijken regeringen in natiestaten vaak op hoogbetaalde bestuursorganen van het mondiale kapitaal.
Een blik op het economisch beleid dat binnen de nationale staten wordt gevoerd, laat zien: wie dient het eigenlijk? Het volk? De neoliberale economie exploiteert niet alleen de natuurlijke hulpbronnen van de nationale staten, maar onteigent ook de arbeidskrachten van hun bevolking. En dit gebeurt vaak door toedoen van de nationale regeringen zelf. De nationale staat beschikt vandaag de dag noch economisch, noch politiek over echte soevereiniteit. Het verhaal dat de natiestaat het “volk” dient, was vanaf het begin een mythe – en zelfs deze mythe is inmiddels aan het afbrokkelen.
In verband met maatschappelijke relaties en kwesties van culturele en identitaire diversiteit worden autonomie-, federale of regionale modellen vaak beschouwd als oplossingen binnen nationale staten. Maar al deze modellen zijn uiteindelijk gebaseerd op een logica van machtsdeling tussen lokale gemeenschappen (etnisch, cultureel, enz.) en de centrale staat. Daardoor functioneren ze in feite als kleine nationale staten binnen het kader van de grote staat.
In dergelijke modellen is het daarom niet mogelijk om een gelijkwaardige, liberale economie en politiek in de zin van het subsidiariteitsbeginsel te realiseren. En omdat ze gebaseerd zijn op machtsverhoudingen, lossen ze de door de natiestaat gecreëerde tegenstellingen tussen identiteit en cultuur niet op – ze verschuiven of kalmeren ze slechts tijdelijk. Het model van democratisch-federalistisch zelfbestuur is daarentegen niet gebaseerd op een verdeling van de macht tussen de staat en lokale gemeenschappen. Het is veeleer gericht op het transformeren van het concept van heerschappij door een brede maatschappelijke participatie, en juist daardoor de staatsbestuurlijke logica fundamenteel te democratiseren.
Niet te vergeten: het model van democratische integratie is een integraal onderdeel van het democratisch-maatschappelijk socialisme. Vanuit een ander perspectief bekeken: dit model verandert noch de buitengrenzen van een eenheidsstaat, noch creëert het nieuwe binnengrenzen. Het reorganiseert veeleer de interne structuur ervan in het licht van de maatschappelijke behoeften. Het waarborgt de etnische, religieuze en culturele identiteiten binnen de staatsgrenzen op basis van het recht op gelijkheid en vrijheid. Dat vereist op zijn beurt een fundamentele heroriëntatie van de economische, politieke en culturele architectuur van de staat.
Is een dergelijke verandering op korte termijn haalbaar? Het lijkt er niet op. Hoe kan het dan wel slagen?
Ja, deze verandering kost tijd en vereist strijd. Het is realistischer om het huidige oplossingsproces te zien als een stap die de weg vrijmaakt voor democratische integratie en al in die richting wijst. Uiteraard zijn daarvoor ook passende nieuwe wettelijke en politieke regelingen nodig.
Laten we het zo zeggen: de strijd begint opnieuw!
Dergelijke historische transformatieprocessen brengen voor bewegingen en organisaties altijd grote risico's met zich mee. Er zijn veel voorbeelden waarbij organisaties na soortgelijke omwentelingen uiteen zijn gevallen. Bent u niet bang dat ook dit proces zou kunnen mislukken?
We zijn ons bewust van de historische ervaringen. En ja, natuurlijk zijn we daar bang voor. Geen angst hebben zou politiek blind zijn. Deze weg is moeilijk en vol risico's. Maar ons volk heeft in het verleden veel moeilijkere periodes doorgemaakt – en overwonnen. Vandaag beleven we met de institutionele verankering van het leiderschapsperspectief, ons ideologische en politieke fundament en de veelzijdigheid van onze maatschappelijke organisatie een van de krachtigste fasen uit onze geschiedenis. Als we ondanks deze mogelijkheden falen, zal de geschiedenis ons dat niet vergeven. Maar we zullen slagen, want zolang we Rêber Apo op de juiste weg volgen, hebben we nooit verloren.
Wilt u tot slot nog iets kwijt?
Ik dank u dat u ons de kans hebt gegeven om onze stem, ons woord, tot ons volk en het publiek te richten. We hebben het over succes gehad – laten we daarmee afsluiten. De weg naar succes loopt via maatschappelijke eenheid en georganiseerde strijd. We hopen op een nog krachtigere deelname van ons volk en onze vrienden aan de weg die Rêber Apo onder uiterst moeilijke omstandigheden is ingeslagen.
Wat we nodig hebben is een beweging die deze weg niet alleen erkent, maar ook zelf bewandelt – samen – en deze met elke stap verder socialiseert. We mogen niet vergeten: dit is een proces waarin het volk zelf het subject is. Als het deze weg vastberaden blijft volgen en uitbreiden, zal geen enkele macht ter wereld het kunnen tegenhouden. Ons volk beschikt over dit politieke bewustzijn en over het vermogen om zich te organiseren.
In die zin sturen we iedereen onze groeten en verbondenheid en wensen we vooral kracht toe. De weg is er om bewandeld te worden, en door hem te bewandelen, ontstaat hij.
Wie is Zeki Bayhan?
Zeki Bayhan werd in 1976 geboren in Gever (tr. Yüksekova, provincie Colemêrg / Hakkari). Na zijn eindexamen studeerde hij aan de faculteit Architectuur en Civiele Techniek in de Centraal-Anatolische stad Eskişehir, toen hij in 1998 werd gearresteerd en in een politieke procedure tot levenslange gevangenisstraf werd veroordeeld. In de gevangenis richtte hij zich later op economie, waar hij ook zijn diploma behaalde.
In het kader van het door Abdullah Öcalan geïnitieerde proces voor “vrede en een democratische samenleving” werd Bayhan overgebracht naar de zwaarbeveiligde gevangenis op het Turkse gevangeniseiland Imrali, waar hij deel uitmaakte van het secretariaat van Öcalan. Vanwege gezondheidsproblemen werd hij later overgebracht naar een gevangenis in Izmir, waar hij momenteel gevangen zit.
Zeki Bayhan is auteur van verschillende politiek-theoretische werken, waaronder: Democratisch, ecologisch en genderbevrijdend paradigma (Belge, 2011), De vrijheidsideologie van de 21e eeuw: democratisch socialisme (Belge, 2015), Afstappen van het genocidale nationale staatsparadigma: democratische natie (Belge, 2016) en Op naar nul (Aram Verlag, 2019).
Bron: ANF
