Toen de Zaterdagmoeders hun 763e wake hielden in Istanbul, viel één persoon op: Kumi Naidoo, secretaris-generaal van de mensenrechtenorganisatie Amnesty International.
De Zuid-Afrikaan van Indiase afkomst strijdt voor sociale rechtvaardigheid, zoals het initiatief van de ‘Zaterdagmoeders’, dat bestaat uit moeders en familieleden van mensen die in de jaren negentig door Turkse veiligheidstroepen zijn gearresteerd en nog steeds als ‘verdwenen’ worden beschouwd. Kumi Naidoo werd geboren in 1965 in de kuststad Durban en ervoer als kind segregatie en onrechtvaardigheid. Op 15-jarige leeftijd werd hij van school gestuurd vanwege zijn protesten tegen apartheid. Daarna raakte hij betrokken bij zijn lokale gemeenschap tegen het regime en organiseerde hij massale protesten. Meerdere keren werd hij gearresteerd en slachtoffer van politiegeweld. Op 21-jarige leeftijd leefde hij in ballingschap in het VK om een lange gevangenisstraf te voorkomen. Hij werd beschuldigd van het overtreden van de noodregels.
Naidoo keerde in 1990 terug naar Zuid-Afrika na de vrijlating van Nelson Mandela, leider van de Afrikaans Nationaal Congres (ANC), en het einde van het apartheidsregime. Hoewel hij voor het ANC werkte, streefde de politicoloog geen politieke carrière na. In plaats daarvan concentreerde hij zich op het werk aan de basis. Vanwege het langdurige systematische educatieve nadeel van de gediscrimineerde bevolkingsgroepen, werkte Naidoo in eerste instantie om de etnische grenzen in het schoolleven te doorbreken. Op bijna geen enkel ander gebied manifesteren de effecten van apartheidsbeleid zich even duidelijk als in het onderwijs.
Tot het begin van de jaren negentig was er een strikte etnische scheiding in alle takken van onderwijs, die een bijzonder effect had op de kwaliteit van het onderwijs en vooral op het opleidingsniveau in het algemeen. Bijzonder ernstig waren de educatieve verschillen tussen de zwarte en witte bevolking. Naidoo organiseerde ook volwassen geletterdheidscampagnes sopleidingen om groepen mensen te versterken die systematisch het recht hadden verloren in de geschiedenis van Zuid-Afrika. “Maar de lang bestaande droom van Nelson Mandela om democratische administratieve structuren voor Zuid-Afrika te bouwen, is nog steeds niet uitgekomen. Aan de ene kant is het de mate van corruptie en aan de andere kant de ongelijkheid in het economische systeem”, legt Naidoo uit.
Overeenkomsten tussen apartheidsregime en AKP-regering
Als oprichter van een niet-gouvernementele koepelorganisatie (SANGOCO) heeft Kumi Naidoo ook hard gewerkt om het traditionele culturele erfgoed van Zuid-Afrika te behouden. Hij was ook toegewijd aan de rechten van kinderen en vrouwen. Sinds het einde van de jaren negentig nam hij deel aan wereldwijde campagnes tegen honger, mensenrechten, burgerparticipatie, zelforganisatie van het maatschappelijk middenveld en klimaatbescherming. Van november 2009 tot december 2015 was hij directeur van Greenpeace. Hij was de eerste Afrikaan die de organisatie leidde. Sinds augustus 2018 is hij secretaris-generaal van Amnesty International.
“Het huidige overheidsmodel in Turkije vertoont veel overeenkomsten met het apartheidsregime van Zuid-Afrika”, zegt Naidoo. Met name de beperking van de vrijheid van meningsuiting, demonstratie- en vergaderrechten en de vrijheid van organisatie en de repressie tegen de vrije pers zijn beangstigend. De ernst van de situatie met betrekking tot de vrijheid van demonstratie wordt geïllustreerd door Naidoo’s voorbeeld van de zaterdagmoeders. Al maanden wordt verhinderd dat het initiatief hun wekelijkse rally’s uitvoert op het traditionele Galatasaray-plein aan het bruisende Istiklal-Caddesi. In plaats daarvan vinden de acties plaats in een zijstraat en omsingeld door politie. “De reden ligt voor de hand: familieleden van de verdwenen mensen zouden uit het publieke oog moeten verdwijnen. Het maatschappelijk middenveld staat ook onder enorme druk. Tal van NGO’s zijn al verbannen, hun werknemers zitten in de gevangenis”, zei de burgerrechtenactivist.
De moed van de zaterdagmoeders is indrukwekkend
Naidoo gaat weer met de zaterdagmoeders praten. Hun strijd voor gerechtigheid is bewonderenswaardig, zegt hij. “Ik ben diep onder de indruk van de moed en de strijd die ze al jarenlang vasthouden. In ons land zijn veel mensen verdwenen na hun arrestatie. Mijn beste vriend Zandi en andere kameraden van mij zijn door de politie vermoord. Dus ik weet hoe pijnlijk deze verliezen zijn.
In Zuid-Afrika was er een Waarheids- en Verzoeningscommissie, een faciliteit om politiek gemotiveerde misdaad tijdens het apartheidstijdperk te onderzoeken. Zandi, over wie ik eerder sprak, was 26 jaar oud toen ze werd vermoord door politieagenten. We hadden geen idee waar haar lichaam was. Alleen door het werk van deze commissie konden we erachter komen waar ze werd begraven. Daarom vind ik het zo indrukwekkend dat de zaterdagmoeders hun verzet jarenlang voortzetten. De volgende zin trof me diep bij deze 763ste-rally: ‘Onze pijn verjaart niet’. Dit waren woorden die nauwkeurig verklaren wat die pijn betekent ‘, legt Naidoo uit.
