Negotiatieve democratie lijkt het meest fundamentele en accurate systeem te zijn dat door de Koerdische Vrijheidsbeweging wordt voorgesteld als organisatiemodel voor Koerdistan en Turkije. Dit systeem, dat in de loop der jaren door de Koerdische Vrijheidsbeweging en leider Apo (Abdullah Öcalan) is ontwikkeld en in praktijk gebracht, heeft zijn geldigheid in de praktijk bewezen.
Onderhandelingsdemocratie positioneert zich niet alleen als een antwoord op de crises van de liberale democratie en het kapitalisme, maar ook als een kritiek op de doodlopende wegen die het reële socialisme en de radicale democratie hebben bereikt.
Het concept, dat duidelijk is gedefinieerd binnen het nieuwe paradigma van de Koerdische Vrijheidsbeweging, laat zien dat het systeem van strijd dat de beweging al lang in praktijk brengt, nu een naam en een conceptueel kader heeft.
Volgens de onderhandelingsdemocratie raakten zowel het reële socialisme als de radicale democratie, hoewel ze waren ontstaan als alternatieven voor het liberalisme en het kapitalisme, geblokkeerd omdat ze een hardnekkige statistische mentaliteit bleven koesteren. Het vasthouden aan de staat leidde onvermijdelijk tot het ontstaan van een heersende klasse, met alle privileges van dien. De machthebbers lieten veel van hun grondbeginselen varen om hun autoriteit te behouden, waardoor de stagnatie en ineenstorting van deze systemen in een stroomversnelling kwamen.
Kritiek op radicale democratie en reëel socialisme
Een onderscheidend kenmerk van onderhandelingsdemocratie is dat zij de fouten van reële socialistische ervaringen onderzoekt en bekritiseert. Het reële socialisme, dat zich wilde profileren als alternatief voor de liberale democratie en aan de kant van de samenleving wilde staan tegen de uitbuitende aard van het kapitalisme, raakte uiteindelijk in een impasse omdat het dezelfde hiërarchische kastestructuren kopieerde.
De grootste kritiek op het reëel socialisme is dat het het staatsapparaat bleef verheerlijken, dat een heersende klasse langdurig aan de macht bleef en dat het ernaar streefde de macht te behouden in plaats van naar de samenleving te luisteren. Het marxisme wordt ook bekritiseerd omdat het alles reduceert tot klassenbegrippen en het proletariaat buitensporige privileges toekent. Wanneer de praktijken van het reëel socialisme worden onderzocht, blijkt dat deze op klassen gebaseerde wereldvisie niet alleen tot stagnatie heeft geleid, maar ook tot rampzalige gevolgen.
In de jaren zeventig, toen het reële socialisme stagneerde en de wereldwijde hoop op socialisme begon te vervagen, ontstond het concept van ‘radicale democratie’. Hoewel radicale democratie kritiek had op het reële socialisme, verwierp zij de liberale democratie niet. In feite zocht zij naar gebieden waarop samenwerking mogelijk was. Deze tolerantie ten opzichte van een gedachtegoed dat nog steeds verbonden was met het kapitalisme, was een van de zwakke punten van de radicale democratie.
Hoewel de radicale democratie terechte kritiek had op het reële socialisme, nam zij kernprincipes van de liberale democratie over, zoals ‘meerderheidsbesluitvorming’ en ‘verkiezingen op basis van het aantal stemmen’, wat leidde tot een nieuwe vorm van blokkade. Door grote delen van de samenleving uit te sluiten van zinvolle participatie, accepteerde zij uiteindelijk een vorm van bestuur via een soort kastenhiërarchie, waardoor dezelfde cyclus van overheersing werd voortgezet.
De onderhandelingsdemocratie heeft echter haar eigen weg gevonden door de tekortkomingen van zowel het reële socialisme als de radicale democratie te identificeren en te overwinnen. In plaats van louter een opvolger van de liberale democratie te zijn, ontpopt zij zich als een nieuwe weg naar het socialisme in een veranderende wereld.
Onderhandelingsdemocratie en socialisme
In de moderne wereld, waar een binaire klassenverdeling niet langer bestaat en zowel het reële als het wetenschappelijke socialisme in een impasse zijn geraakt, kan onderhandelingsdemocratie worden gezien als een overgangsfase naar het socialisme.
In tegenstelling tot de fase van de ‘dictatuur van het proletariaat’ in het klassieke socialisme, stelt onderhandelingsdemocratie een meer inclusieve benadering voor. Zij erkent dat het socialisme alleen kan overleven als het alle segmenten van de samenleving omvat.
De ‘dictatuur van het proletariaat’ was, zoals de term al aangeeft, geen overgangsperiode naar collectieve bevrijding, maar een periode waarin de arbeidersklasse de macht greep om haar eigen regels op te leggen. De geschiedenis heeft aangetoond dat deze weg gebrekkig was.
Hoewel het reële socialisme deze fase aanvankelijk als noodzakelijk beschouwde voor nationale consolidatie en verdediging tegen externe bedreigingen, leidde dit uiteindelijk tot de bekende dictatoriale systemen. Het vasthouden aan natiestaatstructuren en vaste grenzen leidde onvermijdelijk tot het ontstaan van heersende klassen en strijdkrachten, waardoor juist de kwalen van het kapitalisme werden gereproduceerd.
Negatieve of dialogische democratie daarentegen voorziet in een systeem waarin elk segment van de samenleving het recht heeft om zich uit te spreken en invloed uit te oefenen op beslissingen die hen, hun gemeenschappen en hun regio’s aangaan. In die zin fungeert het als een overgangsfase naar het socialisme.
Het belangrijkste kenmerk ervan is dat het de samenleving voorbereidt op een socialistische toekomst gebaseerd op inclusie, waarin niemand gemarginaliseerd of uitgesloten wordt.
Negotiatieve democratie vereist niet het bestaan van een natiestaat. In plaats daarvan streeft het ernaar om binnen een confederale of zelfs een natiestaatstructuur de samenleving te mobiliseren en de vrijheid om zich te organiseren en deel te nemen te waarborgen.
In tegenstelling tot het reële socialisme, dat de neiging heeft een heersende klasse te creëren, streeft de onderhandelingsdemocratie naar een systeem dat geen heersers nodig heeft. Vertegenwoordigers worden door het volk gekozen en kunnen ook door het volk worden ontslagen. Daarmee wijkt zij fundamenteel af van liberaal-democratische, reëel-socialistische en radicaal-democratische verkiezingsmodellen.
Hier is de meerderheidsregel niet doorslaggevend. Het essentiële doel is dat alle sectoren van de samenleving consensus bereiken en oplossingen ontwikkelen die voor iedereen aanvaardbaar zijn. Het verwerpt het idee dat “de meerderheid beslist” en vervangt dit door echte participatieve democratie. Een systeem waarin iedereen evenveel zeggenschap en gezag heeft bij de besluitvorming, vormt natuurlijk de stap naar het socialisme.
Negatieve democratie in relatie tot gemeenschapsorganisatie
Leider Apo interpreteert de menselijke geschiedenis niet als een strijd tussen klassen, maar als een strijd tussen gemeenschappen en staten. Hij stelt dat klassenvorming een bijproduct is van het staatsapparaat en dat er vóór de staat gemeenschapssystemen bestonden die gebaseerd waren op een gedeeld leven en samenwerking. De geschiedenis van de mensheid is dus de geschiedenis van de strijd tussen het gemeenschapsleven en de overheersing door de staat.
Gemeenschapsstructuren worden al lang besproken en in praktijk gebracht binnen de PKK. Gemeenschapsexperimenten begonnen halverwege de jaren negentig in gevangenissen en breidden zich later uit naar vele gebieden van de Koerdische vrijheidsbeweging, waarbij ze in de loop van de tijd evolueerden op basis van de geleerde lessen.
In zijn laatste manifest benadrukt leider Apo opnieuw het belang van gemeenschapsorganisatie en schetst hij hoe gemeenschappen zouden moeten functioneren. Zijn concept van “onderhandelingsdemocratie” is in wezen een kader voor hoe dergelijke gemeenschappen zouden moeten worden gestructureerd en georganiseerd.
Gemeenschapsorganisaties vormen de meest fundamentele eenheid van socialistische organisatie, de ruimte waar mensen elkaar ontmoeten, handelen en hun eigen problemen oplossen. Ze zouden in elke sfeer moeten bestaan – thuis, op straat, in de buurt, in de wijk, in het district en in de stad – en gebouwd moeten zijn op een solide basis, zodat mensen hun eigen problemen kunnen aanpakken zonder afhankelijk te zijn van de staat. Centraal hierbij staat het waarborgen van ieders recht om te spreken en deel te nemen aan de besluitvorming.
Hier komt de onderhandelingsdemocratie volledig tot uiting. Het fundament van een gemeenschapsorganisatie hangt af van de volledige implementatie van onderhandelingsdemocratie, waarbij alle leden van de samenleving onbeperkt kunnen deelnemen aan beraadslagingen en besluitvorming.
Een dergelijke structuur zou een einde maken aan het kastenstelsel en de gevaren van de heersende klasse die door leider Apo worden bekritiseerd. Aangezien iedereen het recht heeft om te spreken, heeft men ook het recht om kritiek te leveren op vertegenwoordigers of hen hun steun te ontzeggen.
In dit model worden beslissingen niet genomen op basis van meerderheidsbesluitvorming, maar op basis van collectieve consensus. Deze inclusieve besluitvorming zorgt ervoor dat alle stemmen worden gehoord, waardoor uitsluiting wordt verminderd en het ontstaan van beperkte groepsbelangen wordt voorkomen.
Vanuit het perspectief van lokaal bestuur, als we kijken naar de uitspraken van leider Apo over gemeenten, beschrijft Jürgen Habermas de lokale organisatie van onderhandelingsdemocratie als gemeenteraden. Leider Apo verwijst hiernaar als communes. Gemeenteraden die volgens de principes van onderhandelingsdemocratie zijn georganiseerd, kunnen op dezelfde manier functioneren als communes en zich zelfs tot communes ontwikkelen.
Conclusie
Het concept van onderhandelingsdemocratie, door leider Apo gedefinieerd als de leidraad voor het nieuwe tijdperk, vormt de basis van het socialisme van de 21e eeuw en baant de weg daarnaartoe. Wat dit systeem onderscheidt van andere stromingen is dat het alle segmenten van de samenleving volledig omvat – maatschappelijke organisaties, vrouwen, jongeren, kinderen, dierenrechtenactivisten, ecologen en meer – en hen echte participatie geeft in meningsuiting, gezag en besluitvorming, terwijl het de tirannie van meerderheden of machtsconcentratie voorkomt.
Negatieve democratie is een systeem waarin consensus wordt bereikt, iedereen vrijuit kan spreken, bezwaren kan uiten en ideeën openlijk kan ventileren. De huidige situatie in Rojava kan worden gezien als een prototype van dit model.
De ideologische discipline die door leider Apo is ontwikkeld, is de enige weg waardoor het socialisme opnieuw een bron van hoop kan worden in de moderne wereld – niet langer een droom of een utopie, maar een levende, haalbare realiteit.
Bron: ANF