Een maand na de parlementsverkiezingen in juni 2015 heeft president Recep Tayyip Erdoğan het einde van het vredesproces van de Turkse regering en de PKK aangekondigd. de De AKP ging opnieuw onmiddelijk over naar de strategie van staatsterreur tegen de Koerdische bevolking. Dit werd gevolgd door verschillende maanden van militaire belegering in steden als Amed (Diyarbakir), Şirnex (Şırnak), Cizîr (Cizre) en Nisêbîn (Nusaybin), die honderden levens eisten. Bijna vier jaar later is het precieze aantal nog steeds onbekend.
Op 4 september 2015 werd onder de regering van Erdogan een eerste avondklok opgelegd in Cizre. Het Turkse leger, tot de tanden gewapend met conventionele wapens, viel negen dagen lang de toen 115.000 inwoners van het district Şirnex (Şırnak)aan. Een groep jongeren verzette zich toen tegen hen. 21 doden, tientallen gewonden en honderden verwoeste huizen en appartementen waren de eerste resultaten van de Turkse staat op Cizre.
Tweede belegering van Cizre
Op 14 december 2015 begon de tweede aanval op Cizre, dat eindigde op 1 maart 2016. Bijna drie maanden lang bombardeerde het Turkse leger Cizîr vanuit de lucht en vanaf de grond. De politie en het leger staken hele buurten in brand, vernietigden telefoon-, elektriciteit- en watervoorzieningen en doodden duizenden mensen. Bewoners die bescherming zochten tegen genocidale aanvallen in de kelders van hun huizen werden wreed vermoord door het Turkse leger. In de 79 dagen dat de geschorste avondklok duurde, werden minstens 280 mensen gedood door Turkse veiligheidstroepen. Ongeveer 150 van de slachtoffers werden levend verbrand in de districten Cûdî en Nur in – zoals ze nu genoemd worden- “de doodskelders”. Anderen stierven aan onbehandelde schotwonden omdat het leger geen ambulances door liet.
Helin Öncü, toen een 20-jarige student, overleefde het bloedbad van Cizîr. Op 21 januari 2016 werd ze door militair personeel in het district Cûdî neergeschoten. Drie vrouwen, waaronder Asya Yüksel, de toenmalige covoorzitter van de Volksraad van Cizîr, haastten zich om te helpen onder een kogelregen. Een bevel van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), verkregen door advocaat Ramazan Demir om Öncü medische bijstand te verlenen, stelde haar in staat om naar het ziekenhuis te gaan. Na haar vrijlating werd Öncü tijdelijk gearresteerd en aangeklaagd. De beschuldiging: “Vernietiging van de eenheid en integriteit van de staat”. Twee maanden later werd haar verdediger Ramazan Demir ook gearresteerd in Istanbul. Omdat hij een beroep had gedaan op het Constitutionele Hof en het EHRM wegens schending van het recht op leven en op het ontzeggen van rechten tijdens het staakt-het-vuren in Cizir, beschuldigde de procureur-generaal van Istanboel hem ervan dat hij “de internationale reputatie van Turkije in gevaar bracht”. Na vijf maanden in hechtenis werd Demir in september 2016 uit de gevangenis vrijgelaten.
Zelfbestuur – gevaar voor de nationale veiligheid
Maar hoe rechtvaardigde de Turkse regering de oorlog tegen de Koerdische burgerbevolking in 2015? Kort voor de eerste avondklok in Cizir hadden een aantal Koerdische steden en gemeenten zelfbestuur uitgeroepen, een democratisch alternatief voor het totalitaire ‘presidentiële systeem’ dat de AKP had voorgesteld. In Noord-Koerdistan is de autonome organisatie in de stijl van de kantons, die ook deel uitmaakt van het partijprogramma van de HDP en de antithese is geweest van de officiële ideologie van de Turkse staat en zijn strikt gecentraliseerde en bureaucratische begrip, al geruime tijd besproken. Ook in Cizîr, waar de HDP in juni 2015 bijna 92 procent van de stemmen kreeg (de AKP ontving slechts 4,3 procent), was zelfbestuur uitgeroepen. Reden genoeg voor de Turkse regering om Noord-Koerdistan met de grond gelijk te maken.
Overlevenden beschuldigd van “het in gevaar brengen van de veiligheid van Turkije”
Sinds het uitgaansverbod tussen 2015 en 2016 zijn talloze overlevenden en getuigen van de militaire belegering vervolgd op grond van artikel 302 van het Turkse wetboek van strafrecht. Het artikel waarop de aanklacht tegen Helin Öncü is gebaseerd, is het zwaarste artikel van de Turkse strafwet en veronderstelt in elk geval het gebruik van geweld – dat in de belegerde steden echter uitsluitend voortkwam vanuit de staat.
EHRM verwerpt klacht over doodskelders van Cizîr
In november 2018, ten tijde van het uitgaansverbod in Cizîr, werden de gebeurtenissen voor het EHRM gebracht – en verworpen wegens onbevoegdheid. Concreet betrof het de zaken van Ömer Elçi en Orhan Tunç. Orhan Tunç werd eind 2015 neergeschoten door veiligheidstroepen. Omdat de ambulance niet door mocht rijden, bezweek hij aan zijn verwondingen.
De rechters in Straatsburg hielden zich niet bezig met de inhoud van de zaak en besloten dat in de eerste plaats de nationale juridische procedure moest worden uitgeput. Er zijn nog twee rechtszaken in behandeling voor het Constitutionele Hof en deze moeten worden afgewacht voordat het EHRM de zaak zou kunnen behandelen.
De verdediging voerde aan dat het gebruik van oorlogswapens in woonwijken, zoals gebeurde in Cizir, onwettig was. De actie was gebaseerd op de schending van het recht op leven beschermd door het Internationaal Verdrag voor de Rechten van de Mens, het volledige ontbreken van een onafhankelijk onderzoek naar de dood van Orhan Tunç en de schending van het verbod op marteling en onmenselijke behandeling en het recht op privacy in verband met de uitgaansverboden.
Levenslange gevangenisstraf zonder enig bewijs
Helin Öncü werd twee dagen gelden door het 2e Zware Strafhof in Şirnex berecht. Zonder een enkel bewijs van “de veiligheid van Turkije in gevaar te brengen”, werd de 23-jarige bij verstek veroordeeld tot een zware levenslange gevangenisstraf, die volgens de huidige jurisprudentie tot aan de lichamelijke dood voortduurt.
Öncü, die bij de lokale verkiezingen op 31 maart werd verkozen voor de HDP verkiezingen in de gemeenteraad van Qoser (Kızıltepe), moet het vonnis verwacht hebben: op donderdag werd ze gearresteerd in de west-Turkse provincie Edirne. Ze had geprobeerd over de grensrivier Mariza (Evros) naar Griekenland te vluchten. Ondertussen werd ze overgebracht naar de Vrouwengevangenis in Edirne.
