- Noord-Koerdistan
Na afloop van de tweedaagse dialoog “De weg naar vrede: herinnering en gerechtigheid” heeft de mensenrechtenvereniging IHD maandag in Amed (tr. Diyarbakır) de officiële slotverklaring gepubliceerd. Hierin roepen deelnemers van verschillende maatschappelijke groeperingen de Turkse staat op om eindelijk concrete stappen te zetten in de richting van een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie, waaronder het beëindigen van militaire operaties, wettelijke hervormingen en de betrokkenheid van de burgermaatschappij.
De verklaring werd in de IHD-vestiging voorgelezen door de voorzitter van de lokale afdeling, Ercan Yılmaz. Daaraan voorafgaand benadrukte IHD-voorzitter Hüseyin Küçükbalaban de urgentie van een politieke herbezinning. “In de afgelopen acht maanden hebben sommige actoren concrete stappen gezet. Maar de staat heeft nog geen significante bijdrage geleverd die de samenleving heeft bereikt,” zei hij. Zelfs symbolische gebaren zoals de recente verklaringen van MHP-leider Devlet Bahçeli zijn nog niet vertaald in een praktische politieke beweging.
Herinnering, dialoog en verantwoordelijkheid
De verklaring vat samen dat de eerste dag van de conferentie zich richtte op de perspectieven van mensen die rechtstreeks door het conflict zijn getroffen – waaronder familieleden van slachtoffers van staatsgeweld, onder dwang verdwenen mensen en mensen die te maken hebben met uitgaansverboden en gedwongen verplaatsing. De organisatoren benadrukten in het bijzonder de boodschappen van de moeders van Uğur Kaymaz en Eren Bülbül, die – ondanks hun verschillende politieke achtergronden – opriepen tot een gemeenschappelijke eis voor vrede.
De centrale conclusie: “Geloofwaardige vrede kan niet worden bereikt als het ervaren onrecht niet wordt erkend, aangepakt en gecompenseerd.” Ondanks vele jaren van grieven is er echter hoop – met duidelijke eisen aan politiek, instellingen en samenleving.
Tekortkomingen in het proces tot nu toe
De deelnemers identificeerden structurele obstakels voor een vredesproces, waaronder
- Het verleden wordt niet aangepakt: wijdverspreide straffeloosheid en het ontbreken van een officiële waarheidscommissie staan sociale verzoening in de weg.
- Voortdurende veiligheidsdoctrine: voortdurende militaire operaties – met name in Zuid-Koerdistan – ondermijnen het staakt-het-vuren en verergeren de conflictdynamiek.
- Marginalisering van het maatschappelijk middenveld: Belangrijke maatschappelijke actoren met expertise en ervaring worden niet betrokken bij de dialoog.
- Gebrek aan vertegenwoordiging van vrouwen, jongeren en minderheden: Vredesinitiatieven worden vaak gedomineerd door mannen en zijn gecentraliseerd.
- Ongedocumenteerde hedendaagse getuigenissen: Ervaren onrecht blijft onzichtbaar zonder systematische archivering.
- Oorlogsretoriek in de media en de politiek: Er is een gebrek aan dialooggerichte taal, vooral in het discours dicht bij de regering.Belangrijkste aanbevelingen van de conferentie
Als resultaat formuleerden de deelnemers een uitgebreide catalogus met concrete politieke en sociale maatregelen:
- Dialoogvormen tussen verdeelde sociale groepen moeten worden geïnstitutionaliseerd.
- Politieke gevangenen en ernstig zieken moeten worden vrijgelaten en discriminerende passages in het strafrecht moeten worden hervormd.
- Staatsmedewerkers die door de PKK gevangen zijn genomen, moeten worden vrijgelaten om vertrouwen op te bouwen.
- Uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en het Turkse Constitutionele Hof moeten worden uitgevoerd.
- Actoren uit het maatschappelijk middenveld moeten worden erkend als gesprekspartners en systematisch bij de dialoog worden betrokken.
- Waarheidscommissies en toegang tot staatsarchieven moeten mogelijk worden gemaakt en getuigenissen van slachtoffers moeten worden gedocumenteerd.
- Het recht op terugkeer van ontheemden, vooral naar ontruimde dorpen, moet worden gegarandeerd.
- Bij decreet ontslagen ambtenaren (KHK) moeten worden gerehabiliteerd.
- Het aandeel van vrouwen in vredesonderhandelingen moet bij wet worden gegarandeerd.
- Het museum in de voormalige foltergevangenis Diyarbakır nr. 5 moet worden geopend en de culturele herwaardering moet zichtbaar worden gemaakt.
- Taalkundige en culturele rechten – vooral voor de Koerdische taal – moeten grondwettelijk worden beschermd.
- Er moet een einde komen aan het gedwongen bestuur van democratisch gekozen lokale overheden en afgezette burgemeesters moeten in ere worden hersteld.
Vooruitblik: Vrede als taak voor de hele samenleving
“De bijdragen hebben laten zien dat vrede niet alleen door politieke maatregelen kan worden bereikt, maar veeleer door de inzet van de samenleving als geheel,” verklaarde IHD-vertegenwoordiger Yılmaz aan het eind van de conferentie. De conferentie heeft laten zien dat er een pluralistische, brede dialoog over het conflict en de oplossing ervan kan worden ontwikkeld – als de staat, de samenleving en de politieke actoren eindelijk hun verantwoordelijkheid nemen.