Op 7 augustus 2011 verklaarde de toenmalige premier Recep Tayyip Erdogan dat de Syrische kwestie een ‘binnenlandse aangelegenheid’ voor Turkije was en dat zijn land niet kon stilzitten in het gezicht van de politieke crisis in Syrië.Bijna acht jaar later is de Syrische crisis inderdaad een kwestie van de Turkse binnenlandse politiek geworden, zij het niet op de manier die president Erdogan voor ogen had.
Aan het begin van de Syrische crisis in 2011 probeerde Turkije zijn macht in het Midden-Oosten te projecteren, waarbij het zijn directe omgeving als het achterland van Ankara zag. Vandaag bepaalt de Syrische crisis de configuratie van het heersende machtsblok in Ankara en bepaalt het hoe het land zijn eigen Koerdische kwestie ziet. Bovendien worden meer dan 3 en een half miljoen vluchtelingen uit Syrië geconfronteerd met een terugslag van rassendiscriminatie tegen de immigrantengemeenschappen, waarbij enkele oppositiekandidaten bij de lokale verkiezingen openlijk racen tegen een anti-Syrisch racistisch discours.
President Erdogan en zijn hoge ministers blijven verwijzen naar de Turkse militaire operaties in Syrië om de emoties van nationalistische kiezers aan te boren. Tijdens een lokale verkiezingsbijeenkomst in de badplaats Bodrum, vroeg de minister van binnenlandse zaken Suleyman Soylu zijn publiek retorisch: “Zijn we Afrin binnengegaan, ondanks dat de VS ons opriepen dat niet te doen? Ja, dat hebben we gedaan. “President Erdogan heeft ook op beroemde wijze de stijging van de voedselprijzen in Turkije gekoppeld aan de lopende operaties tegen Koerdische militanten in Turkije en in Syrië, zeggende:” Weet u hoeveel een kogel kost?”
Het Turkse Syrische beleid werd ooit gedreven door de wens om de Syrische president Bashar al-Assad te ontslaan en hem te vervangen door een pro-Turks bestuur. Ankara was vastbesloten om dat doel koste wat het kost te bereiken, inclusief het deelnemen aan een proxy-oorlog tegen Iran, het neerschieten van een Russische straaljager en een oogje dichtknijpen voor de radicalisering van de Syrische oppositie in de vorm van de Islamitische Staat (ISIS) of Al -Nusra (de voormalige Syrische tak van Al-Qaida). Vanaf 2015 werd het beleid van het land vooral aangedreven door het doel om te voorkomen dat de Syrische Koerden politieke macht zouden krijgen. Deze verschuiving was een reactie op de politieke en militaire opkomst van de Koerden in Noord-Syrië.
De eerste grootschalige Turkse inval in Syrië, met de codenaam Eufraatschild, richtte zich in 2016 ogenschijnlijk op de door de IS gecontroleerde steden Jarablus, Azaz en Al-Bab. Een belangrijker doel was om te voorkomen dat de Syrische Koerdische beschermingseenheden (YPG) toetreden tot de noordwestelijke Koerdische enclave Afrin met de rest van door Koerdische gebieden in het noorden van Syrië. De tweede grootschalige operatie begin 2018 richtte zich rechtstreeks tot het Koerdische Bestuur van Afrin en daarmee een einde aan de Koerdische inspanningen om een ononderbroken stuk land in het noorden van Syrië te vormen.
De demografische engineering die volgde op de Turkse operatie, met de codenaam ‘Olijftak’, is het terugbrengen van de Koerdische meerderheidsstatus van de stad. Tegenwoordig probeert Turkije een zeer gecompliceerde en delicate evenwichtsoefening uit te voeren om Rusland gelukkig te houden, Iran neutraal en het Assad-regime tot rust te brengen zonder tegelijkertijd de Amerikaanse regering te veel te vervreemden. Als onderdeel van zijn herijking van het Turkse Syrische beleid, heeft president Erdogan publiekelijk ingestemd met het herleven van een lang geleden gesloten akkoord tussen Turkije en het Syrische regime.
De overeenkomst, die de Adana-overeenkomst is genoemd en in oktober 1998 tussen beide landen is ondertekend, voorziet in samenwerking tussen Turkije en Syrië tegen groepen die zij als terroristen beschouwen.Rusland tevreden houden, aan de andere kant, vereist van Ankara onder om gewapende radicalen en oppositiegroepen in Idlib en andere gebieden in het noordwesten van Syrië onder controle te houden. Inderdaad, de door Turkije gecontroleerde Syrische oppositiegroeperingen, die meer dan 25 duizend inwoners tellen in gebieden exclusief Idlib, vormden geen significante bedreiging voor het Syrische regime sinds het begin van de Turkse militaire invallen in Syrië vanaf 2015.
In plaats daarvan werden de groepen gevraagd om hun militaire inspanningen te richten tegen de door de VS gesteunde en Koerdische geleide Syrische Democratische Krachten (SDF), waarvan de ruggengraat is samengesteld uit de YPG.De voorkeur van de modus operandi van Turkije met zijn volmachten laat geen ruimte voor de proxiegroepen om een onafhankelijke politieke strategie te hebben. De meerderheid van de verschillende militante proxiegroepen die actief zijn in de gebieden van de Eufraatschild en Olijftak zijn niet afkomstig van de plaatsen waar zij actief zijn en hebben daarom beperkte steun van de lokale bevolking. De leden van de groepen ontvangen hun salarissen uit Turkije en de regio’s waar zij actief zijn, worden uiteindelijk bestuurd door de Turkse administraties in nabijgelegen steden aan de overkant van de Turkse grens. Terwijl het bestuur in de regio Afrin bijvoorbeeld opereert onder het Turkse gouvernement Hatay, opereert de nabijgelegen stad Azaz onder de Turkse provincie Kilis.
Hoewel de Arabische proxies van Turkije geen onafhankelijk beleid mogen voeren, heeft Ankara bijna geen belangrijke Koerdische proxiegroepen, zelfs niet in de meeste Koerdische regio’s.De Idlib-regio daarentegen wordt grotendeels gecontroleerd door de Hayat Tahrir Al-Sham (HTS), waarvan de ruggengraat bestaat uit leden van de voormalige Al-Qaeda-tak. De HTS behoudt nog steeds een zekere mate van onafhankelijkheid ten opzichte van Turkije ondanks het functioneren van politieke bureaus in Turkse steden zoals Gaziantep. Idlib is een van de belangrijke kaarten die Turkije kan spelen in zijn onderhandelingen met Syrië’s andere Astana-garantielanden. In de afgelopen paar maanden, echter, verhoogde Moskou zijn druk op Ankara om Rusland, Iran en het Assad-regime te helpen de HTS uit Idlib te elimineren. Een nederlaag van de militante groepen in Idlib zou Ankara kunnen beroven van een sterke onderhandelingspositie ten opzichte van Moskou en de rol en aanwezigheid van Turkije in Syrië in gevaar kunnen brengen.Na een campagne voor de VS om de steun te stoppen voor de door de Koerdische overheid geleide administraties van Noord- en Oost-Syrië, bevond Turkije zich in een ongemakkelijke situatie toen de Amerikaanse president in december 2018 aankondigde dat de VS zich binnen een paar maanden uit Syrië terug zouden trekken.
Na de aankondiging moest president Erdogan zijn belofte weer nakomen om een grootschalige operatie in Syrië te starten tegen de door de Koerdische overheid geleide administraties. Ankara besefte dat de houding van het Assad-regime en Moskou tegenover de Turkse aanwezigheid in Syrië in de afwezigheid van de VS aanzienlijk zou kunnen veranderen. Op dit moment werd de kwestie van de aanwezigheid van de VS in Syrië opnieuw onduidelijk, waarbij president Donald Trump onder aanhoudende kritiek van binnen de VS kwam te staan om zijn besluit om de Amerikaanse militaire partners ter plaatse in Syrië in de steek te laten, terug te draaien.
Significante geopolitieke verschuivingen in Syrië beletten president Erdogan en zijn nationalistische bondgenoten een aanval op Noord-Syrië uit te voeren en te gebruiken bij de komende verkiezingen. Het resultaat van de verkiezingen zal een essentiële test zijn voor de informele, nationalistische coalitie van de regerende AK-partij, de nationalistische actievoerder (MHP) en de hard-line leden van de veiligheidsbureaucratie. Wijzigingen in de configuratie van de Turkse overheid zullen worden weerspiegeld in wijzigingen in het Turkse beleid ten aanzien van Syrië. Evenzo zou elke significante verandering in de balans van krachten in Syrië ook verschuivingen veroorzaken binnen de regering in Ankara.
Auteur: Guney Yildiz
Middle East Institute
