De documentairefilm “Bîra Sûrê / Sur’un Hafızası” (“Herinneringen aan Sûr”) van journalist Azad Altay werpt een beklijvend licht op de ingrijpende veranderingen in de oude stad Amed (Tr. Diyarbakır), die in 2015 en 2016 het toneel werd van een van de langste avondklokken in het moderne Turkije.
De documentaire, geproduceerd in samenwerking met het persbureau Mezopotamya (MA), de Dicle-Fırat Journalistenvereniging (DFG), het productiebedrijf PEL en regisseur Veysi Altay, reconstrueert de uitgebreide verwoesting van historische gebouwen en sociale structuren na de Turkse militaire belegering van zes wijken in de oude binnenstad. De opnames begonnen medio 2021, waarbij talrijke journalisten betrokken waren.
De belofte van ‘Toledo’, massale verwoesting
In december 2015 werd het district Sur grotendeels afgesloten, waardoor verschillende wijken tot eind 2022 ontoegankelijk waren voor burgers. De toenmalige premier Ahmet Davutoğlu beloofde Sur te herbouwen tot een ‘tweede Toledo’. In werkelijkheid werden echter, volgens de kritiek die in de film wordt gedocumenteerd, meer dan 3.500 gebouwen verwoest, waaronder talrijke monumentale bouwwerken zoals kerken, moskeeën, hamams en traditionele woongebouwen.
In een rapport van 2019 van de Kamer van Ingenieurs en Architecten TMMOB werd de sloop van ten minste 334 officieel beschermde gebouwen gedocumenteerd. Waarnemers gaan er echter van uit dat de werkelijke aantallen veel hoger liggen.
In plaats van de historische gebouwen werden moderne flatgebouwen gebouwd in een uniforme stijl, met zichtbare echo’s van gevangenisarchitectuur. De nieuwe gebouwen werden omheind en het stadsbeeld raakte zijn eigenheid kwijt. Volgens de documentaire werd nieuwe commerciële ruimte aan een centrale straat “toegekend aan investeerders” en ingericht voor reclameshoots met modellen uit het Westen.
Vervagende herinneringen, verstomde stemmen en een verloren gegaan dagelijks leven
De film volgt de transformatie van met stenen geplaveide straten naar anonieme betonnen landschappen en documenteert niet alleen architecturale vernietiging, maar ook sociale vernietiging: het einde van buurten, gemeenschapsleven en culturele continuïteit. In interviews komen ontheemde bewoners aan het woord wier huizen zijn verdwenen en wier leven is ontworteld.
“De camera toont niet alleen verwoeste muren, maar ook vervagende herinneringen, verstomde stemmen en een verloren gegaan dagelijks leven”, luidt de beschrijving van de film. Volgens regisseur Altay markeren de ommuurde “nieuwe” wijken niet alleen een architectonische scheiding, maar ook een opzettelijk tot stand gebrachte culturele scheiding – tussen verleden en heden, tussen geschiedenis en vergetelheid.
Een film tegen het vergeten
Volgens de makers is “Bîra Sûrê” meer dan een documentairefilm: het is een uiting van voortdurend verzet tegen het vergeten, een filmische registratie van de poging om herinneringen en identiteit uit te wissen – en tegelijkertijd een getuigenis van hun doorzettingsvermogen.