- Duitsland
Op de Goethe Universiteit Frankfurt am Main vond op vrijdag de conferentie “Genderstudies ontmoet Jineolojî” plaats. Het was de derde conferentie in deze reeks, met als focusonderwerp “Gezondheid en goed gemeenschapsleven – feministische, dekoloniale en jineolojische benaderingen”. Het evenement, dat hybride plaatsvond, met voornamelijk fysieke aanwezigheid maar ook online bijdragen en live uitzendingen, werd georganiseerd als een samenwerking tussen het Cornelia Goethe Centrum voor Vrouwenstudies en Genderonderzoek (CGC) van de Universiteit van Frankfurt am Main, de Hogeschool Emden/Leer, het Centrum voor Genderstudies van de Universiteit Innsbruck en Kurd-Akad, het netwerk van Koerdische academici.
Dersim Dagdeviren van Kurd-Akad opende de conferentie en introduceerde het organisatieteam. Hierna sprak de uitvoerend directeur van het Cornelia Goethe Centrum, Prof. Dr. Bettina Kleiner, met een welkomstwoord en benadrukte het belang van deze conferentie voor het werk van het Centrum voor Genderonderzoek in Frankfurt. Dr. Tanja Scheiterbauer van de Goethe Universiteit gaf vervolgens een inleidend woord dat al in het thema dook.
Voor het organisatieteam gaven waarnemend professor Dr. Christine Löw en Dr. Mechthild Exo eerst een terugblik op de geschiedenis van de conferenties “Genderstudies ontmoet Jineolojî”, die als idee ontstonden aan het einde van 2018 in Brussel tijdens een avondprogramma bij een conferentie in het Europees Parlement over de politieke oplossing voor Koerdistan. Destijds had niemand verwacht dat dit niet alleen een enkel evenement zou zijn, maar meteen een hele serie zou worden. De kernvragen en gedachten van de eerste twee conferenties in oktober 2020 over het onderwerp “Hoeveel maatschappijkritiek heeft feministische wetenschap nodig?” en in februari 2022 over het thema “Natuur, lichaam en geslacht, een her-actualisering” werden gepresenteerd. De overwegingen met betrekking tot het huidige conferentiethema “Gezondheid en goed gemeenschapsleven – feministische, dekoloniale en jineolojische benaderingen” werden vervolgens uitvoerig uiteengezet om de inhoud van de conferentie te introduceren.
Hoe is ziekte gerelateerd aan gendercategorisatie, heteronormativiteit, handicap, racialisering, sociale klasse en armoede? Hoe worden patiënten en gezondheidsdiensten tot koopwaar gemaakt? Hoe zijn een “goed leven”, samenlevingsvormen en dagelijkse levenspraktijken verbonden met gezondheid? Hoe kunnen we voortbouwen op de geschiedenis van feministisch verzet tegen patriarchale, op mannen gerichte geneeskunde die het vrouwelijk lichaam van zelfbeschikking berooft, tot object maakt en pathologiseert? Dit waren enkele van de gestelde vragen.
Belangrijk voor Jineolojî: Maatschappelijke toegang tot kennis
Aan het begin van het eerste conferentiepanel werd het holistische begrip van gezondheid van Jineolojî gepresenteerd, dat zowel het lichaam, de ziel en de eigen gevoelens omvat als ethische waarden en de verbindingen tussen mensen, natuur en samenleving. Elif Kaya van het Jineolojî Comité Europa introduceerde de conferentiedeelnemers eerst in de lange geschiedenis van maatschappelijke kennis over geboorte, genezing en dood, die voornamelijk in handen was van vrouwen en verankerd was in belangrijke maatschappelijke rituelen, om vervolgens over te gaan naar de huidige situatie. Vanuit het perspectief van Jineolojî is maatschappelijke toegang tot kennis, inclusief kennis over gezondheid, belangrijk. Onderwijs voor preventieve gezondheidszorg, een gezonde levensstijl, moet voor iedereen beschikbaar zijn. Natuurlijke geneesmethoden zoals kruidengeneeskunde kunnen worden gecombineerd met hedendaagse medische kennis, maar niet op de gangbare, mechanistische ingenieurswijze en zonder seksisme in de medische sector. Kennis over genezing die traditioneel aanwezig was in de samenleving, met name bij vrouwen, mag niet verloren gaan. Het documenteren en verzamelen van natuurlijke geneespraktijken die nog bekend zijn bij oude vrouwen is vandaag de dag belangrijk.
Feministisch Gezondheidscentrum Stuttgart
Doris Braune van het Feministisch Gezondheidscentrum Stuttgart vertelde het verhaal achter deze centra die ontstonden in de jaren 1970. Aanvankelijk waren er zelfhulpgroepen en zelfempowerment, onder andere door vaginale zelfonderzoeken met een spiegel, zaklamp en speculum. Ook een conferentiedeelnemer, een vroedvrouw, sprak over deze krachtige, betrokken beweging van zelfempowerment die veel nieuwe ruimtes en veranderde praktijken, zoals thuisbevallingen, kon doorvoeren. Het is verontrustend hoeveel daarvan weer verloren is gegaan. Dit zijn nederlagen en het is dringend nodig om ze ongedaan te maken.
Aanvallen op de geneeskundige kennis van de Maya’s in Chiapas
Voor enkele minuten sprak Micaela van de inheemse organisatie van genezers en vroedvrouwen (OMIECH) uit de hooglanden van Chiapas in Mexico tot de conferentiedeelnemers. De uitoefening van geneeskundige kennis gebaseerd op de Cosmovisie van de Maya’s wordt momenteel ernstig aangevallen. Ze worden gedwongen om een opleiding met licentieverlening te volgen, waardoor vroedvrouwen worden gedegradeerd tot uitvoerende assistenten. Deze opleiding is een vorm van neokolonialisme. Een traditionele vroedvrouw is een vrije vrouw die weet wat ze moet doen en wanneer. Als de traditionele vroedvrouwen en genezers verdwijnen, zal elke vorm van verloskundige zorg ontoegankelijk worden voor vrouwen in Chiapas.
Discriminatie van vluchtelingen in de gezondheidszorg
Zuena Orego en Esther Kabati van de zelforganisatie van vluchtelingenvrouwen “Women in Exile” uit Brandenburg en Berlijn hebben hun campagne voor gezondheidszorg voor iedereen zonder discriminatie gepresenteerd. Ze vertelden over de ernstige belemmeringen en discriminatie die ze als vluchtelingen in de gezondheidszorg ervaren. Ze organiseren zelfhulp, onder andere omgaan met de stress die voortkomt uit leven in asielzoekerscentra, als ongedocumenteerde en/of zwarte vrouwen in Duitsland. Onder andere hebben de vrouwen van Women in Exile een gezondheidsmagazine uitgebracht (https://www.women-in-exile.net/health-magazine/). Elk jaar maken ze een bustour door delen van Duitsland en bezoeken ze kampen, omdat veel vrouwen daar geïsoleerd leven van solidaire ondersteuningsstructuren. Een belangrijke eis van Women in Exile is: geen kampen voor vrouwen en kinderen – alle kampen afschaffen. Omdat ze voor veel taken ook niet-gevluchte supporters nodig hebben, hebben ze Women in Exile and Friends opgericht. Ze nodigen iedereen uit om kennis te maken met hen en hun werk, de website (https://www.women-in-exile.net/) en de nieuwsbrief (https://www.women-in-exile.net/newsletter/) te lezen en hen te bezoeken in een van hun kantoren.
Gezondheid wordt beïnvloed door vele sociale, economische en milieu-gerelateerde factoren
Gabriele Dennert, professor in sociale geneeskunde en volksgezondheid aan de Fachhochschule Dortmund, wees er in haar bijdrage op dat het Handvest van Ottawa uit 1986 van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, een deel van de Verenigde Naties, VN) een collectief begrip van gezondheid formuleert en de zelfbeschikking over het leven benadrukt. Gezondheid wordt beïnvloed door vele sociale, economische en milieu-gerelateerde factoren. Om dit aan haar studenten over te brengen, heeft ze een doolhof ontwikkeld dat bezoekbaar is en voor de conferentiedeelnemers in de foyer met tape op de vloer is geplakt. De route stimuleert reflectie over zaken zoals de betekenis van sociale ondersteuningsnetwerken, de woonsituatie, economische en ecologische omstandigheden en andere elementen. Als arts benadrukte Gabriele Dennert ook dat de behandelingsmogelijkheden van de klassieke geneeskunde, bijvoorbeeld bij de behandeling van borstkanker, niet verworpen moeten worden.
Anna O’Neill, arts en lid van het Jineolojî Comité Isles in Schotland, plaatste collectieve maatschappelijke praktijken met betrekking tot leven, levensomstandigheden en dood centraal in haar betoog. Ziekte en genezing kunnen niet losgekoppeld worden van alle andere kwesties in het maatschappelijk leven. De scheidingen en isolatie van mensen van elkaar in het kapitalistische moderne tijdperk, evenals de fragmentatie en objectivering van lichamen met seksistische kenmerken, moeten overwonnen worden.
De conferentiedeelnemers hoorden over een vorm van organisatie rondom gezondheidskwesties van Dr. Ayse Dayi. Voortbouwend op de ervaringen van de vrouwengezondheidsbeweging in de jaren 1970 tot de jaren 2000 in de Verenigde Staten, worden vandaag de dag opnieuw feministische klinieken opgericht die emotionele veiligheid en waardige zorg even serieus nemen als de fysieke aspecten van genezing, en worden er genezingscirkels van vrouwen gevormd. Verbindingen met voorouders, het land en culturele praktijken, naast herinneringen, erkenning en diep luisteren naar zichzelf en anderen, zijn enkele van de kernaspecten daarvan.
Kritiek op dominante feministische discoursen
Tijdens de conferentie waren de presentaties verdeeld over twee panels met sprekers, gevolgd door een uitgebreide gezamenlijke afsluitende discussie van meer dan 90 minuten. Allereerst werd de vraag beantwoord of Jineolojî niet gebaseerd is op een binaire opvatting van geslacht. Deze vraag werd geduldig beantwoord, hoewel het een vraag is die, zoals een van de conferentieorganisatoren uitlegde, telkens opnieuw wordt gesteld tijdens Jineolojî-evenementen en in haar diverse vormen al eerder als eurocentrische-orientalistische normstelling is bekritiseerd. Het expliciet verklaren van een queer-oplossing voor genderidentiteiten is een referentiepunt geworden voor erkenning. Discoursen die momenteel het feminisme in Duitsland en andere landen sterk beïnvloeden, worden als dominant beschouwd, en andere strijden voor genderbevrijding worden gemeten aan dit schema, waarbij wordt aangenomen dat het gebruik van het woord ‘vrouw’ al een vaststelling betekent van rigide genderidentiteiten, meestal als heteroseksuele tweegeslachtelijkheid. Dergelijke praktijken belemmeren het begrip van andere, wereldwijd bestaande feministische discoursen, bewegingen en theorieën, evenals de wetenschap van Jineolojî.
Het ontstaan van ‘vrouw-zijn’ analyseren
Elif Kaya legde uit dat het voor Jineolojî belangrijk is om niet te reduceren tot twee afgebakende categorieën van vrouw en man, maar om alle verschijningsvormen van gender tussen en naast vrouw en man in hun diversiteit te zien en te erkennen. Kaya benadrukte dat het belangrijk is om het ontstaan van ‘vrouw-zijn’, zoals dat onder de huidige omstandigheden bestaat, te analyseren. Veel ervan is in de geschiedenis geconstrueerd, maar om ‘vrouw-zijn’ te begrijpen, is meer nodig dan dat.
In verdere discussies ging het onder andere over de noodzaak van zelfbevoegdheden, zoals die al eens waren verworven door zelforganisatiestructuren en bijvoorbeeld de onafhankelijkheid van geïnstitutionaliseerde door mannen gedomineerde verloskunde, maar verloren zijn gegaan. Een rode draad door de discussie was de vraag hoe de nodige radicaliteit van veranderingen behouden kan blijven. Veel verworvenheden zijn weer verloren gegaan of geïntegreerd in het bestaande systeem in een verminderde vorm. Hoe kunnen de kaders van kapitalistisch-patriarchale systemen worden doorbroken? Hoe gaat een verandering in persoonlijkheid samen met zelforganisatieprocessen en revolutionaire systeemveranderingen die niet worden gezien als een kwestie van macht en machtovername?
Na de conferentie werd de documentaire film “Audré Lorde – The Berlin Years. 1984-1992” vertoond, die het begin van de zelforganisatie van Afro-Duitsers en zwarte Duitsers laat zien, en hoe Audré Lorde met haar strijdlustige, vreugdevolle en genotvolle leven haar kanker wist te vertragen.