De langverwachte aankondiging van de ontbinding van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) kwam op 12 mei, in antwoord op de oproep van Abdullah Öcalan op 27 februari. De PKK verklaarde tijdens haar 12e Congres, dat tussen 5 en 7 mei bijeenkwam, dat haar organisatorische bestaan was beëindigd en dat haar activiteiten waren stopgezet.
Na de aankondiging rezen er snel vragen, vooral in de Turkse publieke sfeer, over de betekenis van deze beslissing: wat voor politieke en praktische strijd zal er volgen, hoe de Koerdische vrijheidsbeweging, die een belangrijke kracht in het Midden-Oosten is geworden, haar beleid buiten Turkije zal vormgeven en wat voor politieke benadering ze zal kiezen ten opzichte van Turkije zelf.
Cengiz Çandar, een parlementslid van de Volkspartij voor Gelijkheid en Democratie (DEM-partij), die deelnam aan onderhandelingen tussen de PKK en de Turkse staat tijdens eerdere wapenstilstandsperioden en bekend staat om zijn deskundigheid op het gebied van Midden-Oostenzaken, deelde zijn mening met ANF over de aankondiging van de PKK en de ontwikkelingen die mogelijk zullen volgen.
Cengiz Çandar zei: “Koerden hebben nu een kans om een status in Turkije en de regio te bereiken die invloedrijker en breder geaccepteerd is dan ooit tevoren.” Hij benadrukte dat de gesprekken die worden gevoerd niet gebaseerd zijn op onderhandelen, maar eerder bedoeld zijn om een deur te openen naar een oplossing voor de Koerdische kwestie.
De aankondiging van de PKK is van historisch belang
Cengiz Çandar beschreef het besluit van de PKK om de wapens neer te leggen en zichzelf te ontbinden, genomen tijdens haar recente congres, als een ontwikkeling van historisch belang. Hij zei: “Het besluit van het 12e congres van de PKK om de gewapende strijd te beëindigen en de organisatie te ontbinden is van historisch belang. Het markeert het begin van een geheel nieuw tijdperk. Dit is, op zichzelf, een opwindende ontwikkeling. Het toont aan dat het Koerdische volk nu een fase bereikt heeft waarin het niet langer gewapende strijd nodig heeft om zijn plaats in de geschiedenis in te nemen en zijn rechten te verzekeren. Vanuit dit perspectief en in dit stadium zou je kunnen zeggen dat er een echte kans is ontstaan om de broederschap van twee volkeren, die al duizend jaar als vlees en bloed naast elkaar leven, te versterken binnen het kader van de eenentwintigste eeuw. Ik vind dit proces zowel opwindend als zeer betekenisvol.”
Voor het eerst eindigt een Koerdische opstand door eigen beslissing
Cengiz Çandar wees erop dat een van de belangrijkste aspecten van de ontwapening van de PKK is dat voor het eerst een Koerdische opstand wordt beëindigd, niet door verplettering, niet door de “vernietiging” van hun leider, maar door de beslissing van de beweging zelf. Volgens Çandar moet dit proces niet gezien worden als de oplossing van de Koerdische kwestie, maar eerder als het begin van een nieuwe fase van pogingen om het op te lossen, en verder te gaan:
“De opstand die eindigde met de verklaring van het congres is de langste, meest wijdverspreide en krachtigste Koerdische opstand in de geschiedenis van de Republiek Turkije. Na de historische ‘Oproep voor Vrede en Democratische Samenleving’ van Abdullah Öcalan op 27 februari 2025, heb ik bij verschillende gelegenheden verklaard: voor het eerst in de geschiedenis van de Republiek wordt een Koerdische opstand beëindigd zonder te worden neergeslagen, zonder te worden onderdrukt, en zonder dat de leiders worden ‘geëlimineerd’, maar in plaats daarvan door de wil van de Koerden zelf. Voor het eerst beëindigen Koerden een opstand die ze zelf begonnen zijn.
In zijn oproep van 27 februari zei Öcalan: “Net zoals elke moderne samenleving of partij waarvan het bestaan niet met geweld is beëindigd, vrijwillig zou doen, streven wij naar integratie met de staat en de samenleving.Hij nodigde de PKK uit om haar congres bijeen te roepen en de beslissing te nemen om te ontwapenen en op te heffen.
De uitdrukkingen “waarvan het bestaan niet met geweld is beëindigd” en “vrijwillig” moeten vooral worden opgemerkt.
Daarom moet deze fase begrepen worden als het einde van de langste, meest wijdverspreide en krachtigste Koerdische opstand in de geschiedenis, door de Koerden zelf. Dit geeft aan dat de Koerden zich nu in een positie bevinden waarin ze geen gewapende opstand meer nodig hebben om hun rechten en status te verwerven. Precies daarom moet wat we nu meemaken niet gezien worden als de oplossing van het Koerdische vraagstuk, maar integendeel als het begin van initiatieven om het op te lossen. Van nu af aan zal het oplossingsproces uitgevoerd worden in een vreedzame omgeving, als een onlosmakelijk deel van de strijd voor een democratisch Turkije. Dit is een volledig nieuwe fase.
In de meeste landen wordt ontwapening bereikt door onderhandeling en zelfs onderhandelingen, vaak als onderdeel van een inductief proces. In Turkije lijkt het proces zich inductief te voltrekken. Eerst worden de wapens het zwijgen opgelegd en daarna moet de Koerdische kwestie met democratische middelen worden opgelost. Zo ziet het eruit. De weg die voor ons ligt is lang en de taak is moeilijk.”
Als de periode na 12 mei is veiliggesteld, kan Turkije een constructieve rol spelen in Syrië
Volgens Çandar markeert de Gaza-oorlog, die begon op 7 oktober 2023, het begin van een nieuwe fase van transformatie in het Midden-Oosten. Hij verklaarde: “Met de Gaza-oorlog die begon op 7 oktober 2023, en de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten (VS), gaat het Midden-Oosten een nieuwe fase van transformatie in, een fase vol onzekerheden. Een aanzienlijk deel van het Palestijnse volk staat nu voor genocide. Er tekent zich een nieuwe as af rond een alliantie tussen Israël en Saoedi-Arabië, een as die aansluit bij de plannen van Trump voor de regio.
Waar en hoe zal Turkije zich positioneren in dit nieuwe kader? De proeftuin zal Syrië zijn. Als de periode na 12 mei in Turkije kan worden gestabiliseerd, kan van Turkije worden verwacht dat het een constructieve rol speelt in Syrië, met name tussen de Koerden en Ahmed Al-Sharaa. Anders zal de onstabiele situatie in Syrië zowel Turkije als de Koerdische regio’s negatief beïnvloeden. Syrië blijft een potentiële crisis- en risicozone.”
Ik zie niet duidelijk een maatschappelijk antwoord op de oproepen aan socialisten in Turkije
Cengiz Çandar gaf ook commentaar op de oproep van de PKK aan de socialisten in Turkije. Hij bekritiseerde het gebrek aan een duidelijke sociale reactie op socialistische oproepen in het land en merkte op dat het socialisme momenteel een wereldwijde crisis doormaakt.
“Ik zie niet duidelijk een sterke sociale respons op de oproepen tot socialisme in Turkije. De socialistische en linkse bewegingen in Turkije hebben zware klappen gekregen, vooral na 12 maart 1971 en vooral na de militaire staatsgreep van 12 september 1980. Deze bewegingen waren ernstig verzwakt. Bovendien moeten we ook rekening houden met het einde van de Koude Oorlog aan het begin van de jaren negentig en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
De crisis of het probleem van het socialisme is dus niet uniek voor Turkije; het heeft een internationale dimensie. Er is geen socialistische beweging die in staat is om wat ooit bekend stond als ‘echt socialisme’ te vervangen, geen model van socialisme dat de arbeidersklasse en grote volksmassa’s kan boeien.”
Er werd niet onderhandeld, er werd een deur geopend naar een oplossing voor de Koerdische kwestie
In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd in het publieke debat, verklaarde Cengiz Çandar dat het İmralı proces vanaf het begin werd geleid door het hoofd van de Nationale Inlichtingendienst (MIT), İbrahim Kalın, en verwierp de bewering dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) geen voorstander was van het proces. Hij merkte op dat Kalın betrokken was bij de İmralı gesprekken met de goedkeuring van president Erdoğan. Benadrukkend dat er geen onderhandelingen plaatsvonden en dat beide partijen gewoon stappen ondernamen om een oplossing voor de Koerdische kwestie te initiëren, vervolgde Çandar:
“Het proces met İmralı werd vanaf het begin geleid door İbrahim Kalın. Hij had geen contact kunnen onderhouden met İmralı zonder de goedkeuring en kennis van Tayyip Erdoğan. Erdoğan die achter stond, en Bahçeli die op de voorgrond stond, hielp eigenlijk het proces soepel te laten verlopen. Er werd echt niet onderhandeld. Onderhandelen was ook niet nodig, want dit was geen oplossingsproces op basis van onderhandelingen. Wat er gebeurde was de beëindiging van een veertig jaar durende Koerdische opstand door de beslissing van zijn leider, Abdullah Öcalan. Vanuit het perspectief van de regering is dit ‘een Turkije zonder terrorisme’. Vanuit het perspectief van de Koerdische beweging is het ‘vrede’.
Dit is een fase. Er is nu een deur geopend om een begin te maken met de oplossing van de Koerdische kwestie en verder te gaan op de weg van democratisering. Dat is wat er gebeurd is.”
Het risico van sabotage is altijd aanwezig; er zijn mensen die tegen een Koerdisch-Turkse alliantie zijn
Çandar benadrukte dat het risico van sabotage altijd aanwezig is in dergelijke processen en wees erop dat er krachten zijn die geen Koerdisch-Turkse alliantie willen, die Turkije sterker zou maken. Hij vervolgde: “Natuurlijk is er een risico van sabotage; we zijn in het Midden-Oosten. We hebben het over een land als Turkije, waarvan het geopolitieke belang buiten kijf staat. De Koerden in Turkije vormen de helft van de Koerdische bevolking wereldwijd en ze vertegenwoordigen momenteel een van de meest dynamische actoren in het Midden-Oosten. Er zijn mensen die het nodig vinden om de vorming van een historische Koerdisch-Turkse alliantie die Turkije sterker zou maken te blokkeren, en het is heel goed mogelijk dat ze van plan zijn om het proces te saboteren. Onder degenen die dit het duidelijkst zien is Abdullah Öcalan.”
Koerden hebben nu de kans om meer invloed te krijgen in Turkije en de regio
Cengiz Çandar verklaarde dat het PKK-besluit om de wapens neer te leggen naar verwachting enorme gevolgen zal hebben en benadrukte dat de DEM-partij zich opnieuw moet positioneren.
“Bijna een halve eeuw lang is de PKK een belangrijk zwaartepunt geweest dat de Koerdische sfeer heeft gevormd en beïnvloed. Veertig jaar lang voerde de PKK een gewapende strijd. Haar beslissing om zich te ontbinden en te ontwapenen zal enorme gevolgen hebben die nog niet volledig kunnen worden voorzien. De DEM-partij opereert in de eerste plaats binnen de omgeving die de PKK heeft gecreëerd.
De DEM-partij moet nu een nieuw standpunt innemen. Nu Abdullah Öcalan een nieuwe rol op zich neemt, onder omstandigheden die na vijfentwintig jaar moeten veranderen, zal er een nieuwe identiteit ontstaan die gegrondvest is in een democratisch en civiel kader. Hoe, wanneer en in welke vorm dit zal gebeuren, weten we nog niet. Maar we kunnen ons voorstellen dat er een volledig nieuwe dynamiek zal ontstaan, die tot nu toe niet voorzien was, en dat het Koerdische politieke landschap diverser en levendiger zal worden.
Koerden hebben nu een historische kans om in Turkije en de regio een status te verwerven die invloedrijker en breder aanvaard is dan ooit tevoren.”
Bron: ANF