We zijn best wel een beetje een treiterig volkje… Ten minste, als je Maarten van Rossem — zelf een ‘ervaringsdeskundige’ — mag geloven, dan kunnen we er wel wat van. Is het van alle tijden dat ‘de groep’ de enkeling uitkotst, die net ietsje buiten de boot valt… Buitenbeentjes hebben het zwaar. De ‘zwakkere’ wordt geïsoleerd. Daarvoor in de bres springen is ook tricky… Kinderen leren al snel hoe het zit, en waar geen ontkomen aan is. Het model van onderwerping, en domineren zit diep in ons verankerd.
Natuurlijk is de positie van de topdog, de bully, eveneens een hachelijke zaak: je loopt het risico om zelf ooit es tegen een superieure schoft aan te lopen. Dan is het game over. Of je krijgt de rekening gepresenteerd, omdat je — door onvoorziene ontwikkelingen — niet meer kan ‘deliveren’. Dan is ook jouw lot bezegeld – tenzij je het op tijd kan afwentelen op anderen.
Laat ik het zo zeggen: de top-predators hebben het ook best wel moeilijk in dit leven. Paleo-bioloog Stephen Jay Gould benadrukte dat de dynamiek in de evolutie ‘bottom-up’ is… Van microbiologisch leven omhoog, tot aan de specialisten bovenaan de food chain. Bij grote catastrofes zijn zij het, de apex-rovers, die dan als eerste het loodje leggen.
Dankzij één van die dramatische gebeurtenissen in het verleden is het een paar onooglijke muisjes — om precies te zijn: de voorouders van ‘de moderne mens’ –, gelukt om te promoveren vanuit een vrij ondergeschoven positie… In een godgegeven ‘Elk nadeel hep z’n voordeel’-momentje zijn ze vanaf de zijlijn opgesprongen, en hebben hun kans gegrepen. The rat race was on. De dino’s zijn nooit meer op volle slagkracht teruggekomen.
Ook in de recente politiek is de inherente wankelheid van de macht een gegeven van grote zorg, voor wie die positie met bruut geweld heeft verworven of via slinkse manoeuvres.
Met verbazing hebben we toegekeken hoe bijvoorbeeld een Berlusconi furore maakte, tot hij uiteindelijk ten val kwam en weldra zijn ‘Il Duce’-allure verloor, en rap is afgegleden tot het roemloze bestaan van een arme sukkel waar je je liever niet meer mee wenst te associëren.
‘Zwakte’ is — sociaalbiologisch gezien — een kwetsbare factor, en dè nekslag voor de leider van ‘de groep’. Zelfs de schijn van zwakte is vaak al genoeg om z’n positie aan het wankelen te brengen. Een Alfa-mannetje op z’n retour krijgt het echt zwaar…, weldra wordt-ie overruled en uit de groep gestoten.
Dictators snappen dat, voelen dat haarfijn aan. Zijn bereid bij tijd van leven dat radicaal te onderdrukken… Stalin vernietigde hele regimenten, daar waar hij ook maar het prilste begin van intern verzet vermoedde… De eerste klap telt dubbel, zeg maar. Een beetje dictator voert permanent ‘een preventieve oorlog’, toch allereerst binnen de eigen gelederen. Pas gesterkt door eigen zuiveringen gaat-ie ook over de landsgrenzen heen de buurt verkennen.
Het rellerig wegpikken van gebiedsdelen van zuidelijke landen rond de Russische republiek, plus Tsjetsjenië terugbombarderen tot een lappendeken van massagraven, … dat doet vermoeden dat er een generatielange, interne zuivering tot rijping is gekomen — als een overrijpe, ejaculerende steenpuist. Zo werd het Russische volk klaargestoomd voor Ruslands ‘finest hour’.
Dat we nu ineens er niet meer zo over te spreken zijn — over die ‘corrigerende’ praktijken –, dat is toch een sentiment van vrij recente datum. De geschiedenis is, over de eeuwen heen, getekend door eindeloos veel militair-opportunistische uittapjes van dit soort.
‘Is de mens een gewelddadige diersoort?’ Dat kan je je dan afvragen. Dat valt niet direct af te leiden uit de voetsporen en resten van de mens als ‘jager/verzamelaar‘… Toch hebben we op de weg naar de moderniteit cruciale tussenstations gepasseerd, en zijn er wissels getrokken naar een hyper agressief soort patstelling, waar we nu onder gebukt gaan. Niet in de laatste plaats omdat de hoogste instanties die de wereldvrede moeten bewaken in handen zijn gelegd bij notoire boeven en moordenaars. Dat bespreken, dat aankaarten, dat zou het begin zijn van een begin.
( Lavrov: “Ook Hitler was half Joods…”)
Voor het moment is het opschalen van het sanctiepakket tegen Rusland, en het upgraden van het Oekraïense oorlogsmaterieel natuurlijk geen slechte zaak, en goed te verdedigen. Okay, maar op zichzelf genomen gaat dit weinig bijdragen aan onze veiligheid op langere termijn, als het niet geflankeerd wordt door diepere vragen over ons eigen functioneren…
Er is volgens mij best wel wat ruimte, en de noodzaak, om bespreekbaar maken wat tot op heden onbespreekbaar was: de weeffouten in de U.N. die juist het geweld van de grootste bullies hebben aangemoedigd… Dat benoemen en een alternatieve orde in stemming brengen, dat zou wel eens het verschil kunnen maken voor de volgende generaties.
Rusland ontheffen van z’n onschendbare status als ‘hoeder van de vrede’, als permanent lid in de UN Security Council, … dat zou daar integraal onderdeel van moeten zijn. De andere militaire topdogs moeten we daarbij geen valse hoop geven, want anders zijn we dan toch zo weer terug bij af.
Welke partijen nemen dat expliciet op in hun verkiezingsprogramma??
Wat mij betreft mogen we Machiavelli er best wel weer eens bij opslaan, de man die in zijn tijd er steeds op wees dat burgers zelf moeten worden betrokken bij de verdediging van de vrede. Je kan dat niet echt uitbesteden zonder dat er rotzooi van komt. Wat dat betreft staat Europa nog in de kinderschoenen.
Alleen als de volle omvang van de verschrikkingen echt wordt gevreesd, is het pas een serieuze waarschuwing om je niet zomaar in zo’n roekeloos avontuur te gooien — Of maar even weg te kijken, juist als ‘t erop aankomt.
Zoveel had hij begrepen. Zoveel durfde hij de burgers van zijn tijd wel toe te vertrouwen.
Maar zijn boodschap kwam voor hen te laat.
Auteur: Paul Terlunen