14 juli markeert een grote daad van verzet tegen de martelingen waaraan Koerdische politieke gevangenen 40 jaar geleden aan werden onderworpen in de beruchte Diyarbakır (Amed) Gevangenis nr. 5, na de militaire staatsgreep van 1980 in Turkije.
Duizenden Koerden en een kleiner aantal Turken, die beschuldigd werden van associatie met de toen nieuw opkomende Koerdische Arbeiderspartij (PKK), werden gevangengezet en onderworpen aan extreme martelingen en onmenselijke praktijken, variërend van afranselingen en aanranding tot gedwongen eten uitwerpselen.
Op deze dag in 1982 gingen Mehmet Hayri Durmuş, Kemal Pir, Akif Yılmaz en Ali Çiçek ter dood om te protesteren tegen de gevangenisomstandigheden. Alle vier stierven ze binnen twee maanden. Eerder in mei hadden gevangenen Ferhat Kurtay, Eşref Anyık, Mahmut Zengin en Necmi Öner hun lichamen in brand gestoken.
De eerste vonk sloeg over in Newroz dat jaar, toen de oprichtende PKK-lid Mazlum Doğan zijn cel in brand stak met drie lucifers en zichzelf op 21 maart ophing, waarbij hij een briefje achterliet dat sindsdien een legende is geworden onder de Koerden: “Overgave leidt tot verraad, verzet leidt tot de overwinning.”
De martelpraktijken in Diyarbakır nr. 5 waren gericht op zowel de waardigheid van de gevangenen, door hen te dwingen de herdershond van de gevangenisdirecteur te groeten, bijvoorbeeld, als op de geestelijke gezondheid, door de voortdurende harde klanken van het Turkse volkslied en andere nationalistische marsen. Lichamelijke mishandeling en martelpraktijken omvatten zware mishandelingen en ophangingen aan de armen, verstikking en schijnexecuties, gevangenen naakt op de betonnen vloer stapelen, elektrische schokken op de geslachtsdelen, stressposities en sensorische deprivatie, baden in riolen, en vele andere.
Sommige van deze praktijken worden tegenwoordig in zo’n 300 gevangenissen toegepast, vertelde Hüseyin Barış, voorzitter van de linkse Vereniging 78’liler en overlevende van de Diyarbakır-gevangenis, aan Mezopotamya Nieuwsagentschap.
Terwijl officiële cijfers zeggen dat in de gevangenis tussen 1980 en 1984 37 mensen zijn gedood in de gevangenis, zei Barış dat burgerinitiatieven minstens 55 doden als gevolg van marteling hadden ontdekt.
De Diyarbakır-gevangenis werd een bepalend symbool in het Koerdische collectieve geheugen, en veel van zijn voormalige gevangenen gingen later de politiek in. Onder de duizenden die de gevangenis hebben overleefd, bevinden zich ten minste acht voormalige parlementsleden, waaronder voormalig covoorzitter van de Democratische Volkspartij (HDP) en voormalig burgemeester van Diyarbakır Gültan Kışanak, en voormalig covoorzitter van de Democratische Maatschappijpartij (DTP) en voormalig burgemeester van Mardin (Mêrdîn) Ahmet Türk. De vader van voormalig HDP-parlementslid Altan Tan, Bedii Tan, overleed nadat hij gedwongen was uitwerpselen te eten terwijl hij aan het vasten was voor de ramadan in de gevangenis.
Koerden en linkse groepen in het land blijven eisen dat de gevangenis een museum van schaamte wordt. In 2014 verzamelde Vereniging 78’liler hiervoor 100.000 handtekeningen, waarop het ministerie van Justitie positief reageerde. Hoewel de gemeente Diyarbakır de bestemmingsplannen wijzigde om het gebied de juiste bestemming te geven, weigerde de centrale regering stappen te ondernemen na 2015, toen een vredesproces tussen Ankara en de PKK mislukte.