Patriarchaal geweld is geen natuurwet. Het is aangeleerd en kan weer worden afgeleerd. Op 25 november gaan we de straat op. Voor een leven zonder geweld. We herdenken de vrouwen in Soedan, Palestina, Koerdistan en elders die het slachtoffer worden van patriarchale oorlogspraktijken. We herdenken de vrouwen die thuis geweld ondervinden en degenen die in de openbare ruimte te maken krijgen met seksueel geweld. En dat doen we wereldwijd – van Bazel tot Panama, waar onze zusters op 25 november ook zullen protesteren tegen de sluiting van het ministerie van Vrouwenzaken.
Geweld is systematisch
We kennen allemaal patriarchale geweld. We voelen het allemaal. Vrouwen verdienen minder voor hetzelfde werk. Ze voeden op, verzorgen en zorgen – gratis of slecht betaald. In Zwitserland ligt hun inkomen vanwege het onbetaalde werk 43 procent onder dat van mannen. Dit economische geweld is geen toeval, maar systematisch. Het houdt vrouwen afhankelijk.
Ook in de geneeskunde is deze ongelijkheid terug te zien. Vrouwen wachten gemiddeld 30 minuten langer op de spoedeisende hulp en krijgen minder vaak sterke pijnstillers. Onze behoeften worden simpelweg niet serieus genomen. De mannelijke blik – de male gaze – is bepalend voor onze samenleving. Een wereld van mannen, voor mannen: van geneesmiddelenonderzoek tot stadsplanning.
En dan is er nog seksueel geweld. De schunnige opmerkingen. De hand die ‘per ongeluk’ je billen aanraakt. De ‘grappige’ opmerkingen in mannenkringen. Dit alles vormt de basis waarop dodelijke gewelddadigheid rust. Bijna elke vrouw kent wel iemand die partnergeweld heeft meegemaakt. Het is moeilijk om daarover te praten. Ook voor mij. Ook ik schaam me ervoor om erover te praten: over het lijden, de psychische instortingen, de (zelf)destructieve dynamiek die partnergeweld met zich meebrengt.
De Franse activiste Gisèle Pelicot, die jarenlang door haar man werd verdoofd en in die periode door naar schatting 51 mannen werd verkracht, zei voor de rechtbank: “De schaamte moet van kant wisselen.”
Schaamt u zich!
Wat denken mannen die vrouwen op straat achterna roepen met “lekker kontje” of ongevraagd penisfoto’s sturen? Ik weet het niet. Maar een studie van de Universiteit van Salzburg toont aan dat het hier niet om echte interesse gaat, maar om dominantie. Een representatieve studie uit Duitsland toonde aan dat een derde van de mannen tussen 18 en 35 geweld tegen hun partner acceptabel vindt. Ongeveer de helft vindt het legitiem om vrouwen na te roepen – en gelooft dat vrouwen die zich ‘uitdagend’ kleden, uitnodigen tot geweld. Deze cijfers zijn schokkend – en beschamend voor mannen. Hoe kunnen wij of onze dochters zorgeloos een relatie met mannen aangaan als er in het ergste geval dodelijk geweld dreigt?
Tot eind september werden in Zwitserland 20 vrouwen vermoord – meestal door partners of ex-partners. In 2023 stierf in Duitsland bijna dagelijks een vrouw of een meisje door femicide.
Autoritaire partijen wakkeren het geweld aan
In 2024 registreerde het Duitse Bundeskriminalamt 128.000 zedendelicten. Het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger. Rechtse partijen geven migratie hiervan de schuld. Maar daders worden niet beïnvloed door hun afkomst, maar door patriarchale genderbeelden. Patriarchale normen bestaan in alle landen. En ze worden vooral verdedigd door conservatieve en autoritaire krachten die onze emancipatie als een bedreiging zien.
Terwijl ze Europa afsluiten en het asielrecht verscherpen, breken dezelfde partijen de sociale staat af, verzwakken ze beschermingsstructuren voor vrouwen en queer mensen – en noemen dat uiteindelijk veiligheidsbeleid. Je zou cynisch kunnen zeggen: ze verdedigen hun privilege om zelf vrouwen lastig te vallen.
Vrouwen worden linker – mannen rechter
We leven in een multicrisis: klimaatcrisis, zorgcrisis, oorlogen, angst voor sociale achteruitgang. Dat weegt op alle geslachten. Maar terwijl vrouwen solidariteit zoeken en op linkse partijen stemmen, drijven veel mannen af naar rechts – naar oude rolpatronen. Naar de illusie van kracht, controle en superioriteit. In wereldbeelden die hen de macht moeten teruggeven – desnoods met geweld. Dat is waarschijnlijk een van de oorzaken van het toegenomen geweld. Maar dat is geen excuus.
Als we geweld tegen vrouwen willen beëindigen, moeten we de oorzaken aanpakken: economische afhankelijkheid, mannelijke machtsclaims, de onderwaardering van zorgwerk en de rechtse hetze tegen onze emancipatie. Het is daarom in de eerste plaats onze taak als vrouwen en genderqueer personen om ons te organiseren, patriarchale ketenen af te werpen en tegenperspectieven te ontwikkelen waarin we als echte mensen voorkomen. Maar feminisme is geen puur vrouwenkwestie, maar een maatschappelijk project. De vraag is niet of mannen hier deel van uitmaken, maar wanneer ze eindelijk hun verantwoordelijkheid nemen.
Het gastartikel van Franziska Stier, secretaris-generaal van de Zwitserse partij “Basels starke Alternative” (BastA!), verscheen oorspronkelijk in het Koerdisch-talige dagblad “Yeni Özgür Politika”.