- Noord-Koerdistan
Ooit bepaalden ze het stadsbeeld en weerspiegelden ze het veelzijdige erfgoed van de stad Wan (Tr. Van): de traditionele Armeense woonhuizen. Vandaag staan er nog maar twee van deze historische gebouwen overeind. In 1990 waren dat er nog 19, maar door gebrek aan bescherming, verwaarlozing en stedelijke druk zijn de bouwkundige getuigenissen van een gemeenschappelijk verleden bijna volledig verdwenen.
De twee overgebleven huizen dateren uit 1914 en bevinden zich in een beschermd monumentaal gebied. Maar ondanks hun officiële status als cultureel monument zijn ze aan verval onderhevig. Daken zijn ingestort, muren zijn diep gescheurd en delen zijn al ingestort. Vlak naast hen verrijzen nieuwe betonnen gebouwen – zonder rekening te houden met de historische context.
Unieke bouwstijl, diepgewortelde dagelijkse cultuur
De historische huizen zijn een voorbeeld van een bouwstijl die door de generaties heen is gegroeid en zowel functioneel als symbolisch was: gebouwd van leemstenen, met stenen funderingen en houten balken, aangepast aan het ruige klimaat van Wan. Ze hielden de warmte vast in de winter en de koelte in de zomer.
Bijna alle huizen hadden een binnenplaats, keramische kachels, voorraadkamers voor de winter en platte leemdaken – een uitdrukking van een levenswijze die gemeenschap, klimaat en dagelijks leven verenigde. De gebouwen zijn voornamelijk aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw gebouwd, veelal door Armeense ambachtslieden. Ze combineerden lokale bouwtradities met invloeden uit Centraal-Anatolië – een bewijs van de culturele diversiteit van de regio.
Verval ondanks monumentenzorg
Hoewel de gebieden met de huizen officieel als beschermingswaardig werden aangemerkt, bleef de bescherming de facto uit. Er vonden geen restauraties plaats en dringende ingrepen bleven uit. De status van cultureel monument – op papier een instrument ter bescherming van het bouwkundig erfgoed – heeft in de praktijk nauwelijks effect. In plaats daarvan domineren inmiddels betonnen gebouwen van meerdere verdiepingen het stadsbeeld.
Deze nieuwe bebouwing brengt niet alleen structurele risico’s met zich mee voor de oude gebouwen – bijvoorbeeld door trillingen en veranderingen in de waterhuishouding – maar verdringt ook visueel het historische erfgoed. De overgebleven huizen lijken architectonisch, symbolisch en cultureel steeds meer geïsoleerd en verloren.
Verloren geschiedenis, verloren diversiteit
Cultuurdeskundigen en monumentenzorgers waarschuwen: met het verval van de laatste Armeense huizen dreigt niet alleen het verlies van architectonische unieke exemplaren. Het gaat ook om het verdwijnen van een herinneringscultuur en van een tijd waarin Wan meertalig, multireligieus en divers was.
“Wat hier gebeurt, is meer dan bouwkundig verval”, zegt een lokale architect. “Het is het langzaam uitwissen van de stedelijke herinnering. Het culturele geheugen van Wan verdwijnt stukje bij beetje.” Als de situatie niet snel verandert, zouden ook de laatste twee gebouwen in de nabije toekomst kunnen verdwijnen. Wat overblijft, is weer een hoofdstuk ongeschreven geschiedenis, begraven onder beton.
Bron: ANF