- Rojava/Noord- en Oost-Syrië
De as van Amûde is nog warm. In 1960 werden in een klein stadje in Rojava honderden kinderen levend verbrand tijdens het bloedbad in de Amûde-bioscoop, een gebeurtenis die niet alleen een tragedie was, maar ook een van de donkerste hoofdstukken in de geschiedenis van de Koerdische cinema. Vandaag verlicht een nieuw licht, geboren uit die as, de hemel van Rojava: het 5e Rojava International Film Festival begint vandaag, 13 november, de verjaardag van het bloedbad in de Amûde-bioscoop, in Qamishlo.
Deze keer verlicht de verbrande bioscoop van Amûde het collectieve geheugen van een volk. Vijfenzestig jaar nadat honderden Koerdische kinderen omkwamen bij de brand in de Amûde Cinema, vindt het 5e Rojava International Film Festival opnieuw plaats op dezelfde datum, 13 november, en op dezelfde plek, in Qamishlo, het hart van Rojava. Met het thema van dit jaar, “Gedeelde verhalen en vrije cinema”, wil het festival niet alleen een artistiek evenement zijn, maar ook een manifest van collectief geheugen en verzet.
Het festival wordt geopend met een herdenkingsceremonie voor de Amûde Cinema, waar de cinema, geboren uit de as van 283 kinderen, opnieuw zal staan voor het leven. De feniks, gekozen als symbool van het festival, staat voor wedergeboorte uit de as, herinnering en de blijvende geest van de revolutie, als eerbetoon aan de Amûde Cinema.
De voorbereiding van het festival heeft vorm gekregen als een weerspiegeling van het sociale weefsel van Rojava zelf, opgebouwd door de collectieve inspanningen van regisseurs, scenarioschrijvers, arbeiders, leraren, studenten en strijders. De Rojava Film Commune is niet alleen een filmcollectief, maar ook een sociale ruimte die het culturele geheugen van de revolutie organiseert. Elke fase van de voorbereiding, van het ontwerpen van posters en technisch werk tot vertalingen en promotie, is uitgevoerd door middel van gemeenschappelijke solidariteit onder coördinatie van de Rojava Film Commune.
Het zevendaagse festival, met in totaal 81 films, organiseert vertoningen in het Mihemed Shexo Centrum voor Cultuur en Kunst en de Tev-Çand Mesopotamia Cinema Hall in Qamishlo. Het programma omvat 21 documentaires, 7 Koerdische speelfilms, 8 Syrische producties, 8 internationale speelfilms en 37 korte films. De selectie van dit jaar legt de nadruk op thema’s als verzet, het streven naar vrijheid, migratie en sociale strijd.
Het festival wordt afgesloten met een prijsuitreiking, waarbij de categorieën en winnaars de geest van revolutionaire cinema belichamen. Onder de vijf prijzen die worden uitgereikt, bevinden zich de naar Sırrı Süreyya Önder vernoemde Prijs voor Democratie en Mensenrechten, de Mazdek Ararat-prijs voor Arbeid in de Cinema, de Menice Haco-prijs voor Moed van Vrije Vrouwen en de Halil Dağ-prijs voor Vrije Cinema, die elk niet alleen artistieke uitmuntendheid belonen, maar ook een duidelijk politiek standpunt.
Vrouwelijke regisseurs en een op vrouwen gerichte filmtaal bepalen de geest van het festival van dit jaar. Het festivalcomité benadrukt dat vrouwen in elke fase van het proces een actieve rol hebben gespeeld en dat de films van het festival dit perspectief weerspiegelen. Het benadrukt dat de Rojava-revolutie zelf een vrouwenrevolutie is.
De openingsfilm is Heval Bırako, een productie van de Rojava Film Commune. De film is geschreven door journalist Nazım Daştan en gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Hij is geproduceerd door de commune en geregisseerd door Numan Yiğit. Daarnaast wordt de documentaire Hemo, eveneens geproduceerd door de commune, voor het eerst vertoond op het festival. In de sectie Syrische cinema worden films die lange tijd verboden of gecensureerd waren voor het eerst aan het Rojava-publiek vertoond, waaronder The Immortal Sergeant, The Translator en Ajnabi.
Naast filmvertoningen biedt het festival de hele week door panels, discussies, filmworkshops en andere culturele evenementen. Met zijn slotceremonie en prijsuitreiking wil het Rojava International Film Festival een belangrijk platform worden dat zowel cinema als sociale solidariteit viert.
Een van de festivalcoördinatoren, Diyar Hesso, beschreef het festival als een samensmelting van kunst en transformatie: “Het festival is niet alleen uitgegroeid tot een filmfeest, maar ook tot een instrument voor sociale verandering en een daad van collectieve herinnering”, zei hij. Hesso, tevens filmmaker en lid van de Rojava Film Commune, sprak met ANF Nieuwsagentschap over de totstandkoming van het festival, de revolutionaire cinema die tot bloei kwam met de Rojava-revolutie en het concept van gemeenschappelijk filmmaken dat is ontstaan uit de as van de Amûde Cinema.
Het thema van dit jaar is “Gedeelde verhalen en vrije cinema”. Waarom dit thema?
Dit is zowel een uitleg als een oproep. Met ‘gedeelde verhalen’ wilden we lokale herinneringen verbinden met het collectieve geheugen van verschillende volkeren. Wat er in Rojava gebeurt, is niet alleen lokaal, het zijn de gedeelde verhalen van de hele regio, zelfs van de hele wereld. We maken allemaal dezelfde ervaringen van pijn, hoop en verzet door. ‘Vrije cinema’ daarentegen staat voor een houding die onafhankelijk is van elke autoriteit, zowel wat betreft de inhoud als de manier van creëren. Cinema vindt zijn ware betekenis alleen in de handen van mensen die vrij denken en vrij creëren. Daarom is ons festival ook een uitnodiging, een oproep om samen te komen rond gedeelde verhalen.
Hoeveel films zijn er geselecteerd voor het programma van dit jaar? Hoe is de selectie tot stand gekomen en waar vinden de vertoningen plaats?
Uit 120 inzendingen zijn 81 films geselecteerd voor het programma van dit jaar. Daaronder bevinden zich 21 documentaires, 7 Koerdische speelfilms, 8 Syrische producties, 8 internationale speelfilms en 37 korte films. De vertoningen vinden gedurende zeven dagen plaats in het Mihemed Shexo Centrum voor Cultuur en Kunst en de Tev-Çand Mesopotamia Cinema Hall in Qamishlo. In de selectie van dit jaar komen thema’s als verzet, het zoeken naar vrijheid, migratie en sociale strijd prominent naar voren.
Kunt u ons iets vertellen over enkele opvallende films in het programma van dit jaar?
Onze openingsfilm is Heval Bırako. Het scenario, geschreven door journalist Comrade Nazım en gebaseerd op een waargebeurd verhaal, is geproduceerd door de Rojava Film Commune en geregisseerd door Numan Yiğit. Daarnaast gaat de documentaire Hemo van de commune in première op het festival. In de sectie Syrische cinema worden verschillende films vertoond die lange tijd verboden of onbekend waren en nu voor het eerst op het grote scherm van Rojava te zien zijn.
Hoe hebben vrouwelijke regisseurs bijgedragen en hoe is een op vrouwen gerichte filmtaal ontstaan?
De bevrijding van vrouwen vormt de kern van de Rojava-revolutie. Ook dit jaar kunnen we zeggen dat vrouwen de geest van het festival hebben bepaald. In de sectie Syrische cinema zijn films te zien van regisseurs als Özlem Arzeba en Soleen Yusuf. Vrouwen zijn niet alleen actief geweest achter de camera, maar ook in elke fase, van het festivalcomité en het decorontwerp tot de filmselectie. Daardoor zijn de taal, de esthetiek en de essentie van het festival allemaal gevormd door het bevrijdende perspectief van vrouwen.
Hoe is het mogelijk om in Rojava een festival te organiseren onder oorlogsomstandigheden?
Rojava wordt momenteel zwaar belegerd door zowel de Turkse staat als het Syrische regime. Wegen en grenzen zijn gesloten, waardoor het voor veel regisseurs, acteurs en producenten onmogelijk is om fysiek aanwezig te zijn. Toch overwinnen we deze blokkade door solidariteit. We krijgen steun uit verschillende delen van Koerdistan (Noord-, Zuid- en Oost-Koerdistan), van de Libanese Cinema Cooperative en van Duitse filmmakers en kunstenaarscollectieven. Vertalingen, coördinatie en workshops zijn allemaal het resultaat van gezamenlijke inspanningen. Dit festival is een concrete uiting van gemeenschappelijke solidariteit.
De opening van het festival valt samen met de verjaardag van het bloedbad in de Amûde Cinema. Dat moet toch een symbolische betekenis hebben?
Ja, dit jaar openen we het festival op 13 november, de verjaardag van het bloedbad in de Amûde Cinema. In 1960 kwamen 283 kinderen om het leven toen er brand uitbrak in de bioscoop. We vergeten deze pijn niet, want de cinema van Rojava is uit die as herrezen. Het symbool van het festival is de feniks, omdat de as van die verbrande bioscoop nieuw leven heeft voortgebracht. Elke film is een ademtocht van verzet ter nagedachtenis aan die kinderen.
Kunt u ons iets vertellen over de sectie scenario’s en de prijscategorieën? Hoe stimuleren deze secties jonge filmmakers of nieuwe collectieven?
Het festival van dit jaar verdeelt de films in twee hoofdgroepen: wedstrijdfilm en speciale vertoningen. De sectie Syrische cinema maakt geen deel uit van de wedstrijd; de films worden in plaats daarvan vertoond in de categorie “Panorama”. Binnen de wedstrijd worden prijzen uitgereikt in vijf categorieën, waaronder Beste Scenario, Beste Speelfilm en Beste Korte Film.
De scenario-wedstrijd wordt apart georganiseerd voor korte en lange films. Daarnaast worden Koerdische films, documentaires en internationale films bekroond binnen hun respectievelijke categorieën. Films die niet meedoen aan de wedstrijd worden vertoond als speciale vertoningen.
Onder de prijzen bevinden zich ‘Beste film’ en de ‘Sırrı Süreyya Önder-prijs voor democratie en mensenrechten’ in de categorie Internationale film; ‘Beste speelfilm’ en de ‘Mazdek Ararat-prijs voor arbeid in de film’ in de categorie Koerdische film; ‘Beste korte film’ en de ‘Menice Haco-prijs voor moedige vrije vrouwen’ in de categorie Korte film; en ‘Beste documentaire’ samen met de ‘Halil Dağ-prijs voor vrije cinema’ in de categorie Documentaire.
Met de scenario-wedstrijd wil het festival jonge en opkomende filmmakers ondersteunen, het schrijven van scenario’s aanmoedigen en creatieve eigen verantwoordelijkheid voor het filmproces stimuleren.
Wat betekent gemeenschappelijke cinema volgens u in de context van Rojava?
Cinema is van nature collectief. Maar in Rojava gaat dit collectivisme verder dan een productiemethode, het is een vorm van sociale solidariteit geworden. Wanneer hier een verhaal ontstaat, behoort het niet langer toe aan een individu, maar wordt het het verhaal van het volk. Sommige films vertellen de verhalen van onze vrienden die zijn omgekomen, terwijl andere de tragedies weerspiegelen die het volk heeft meegemaakt. Het is onze taak om deze verhalen om te zetten in collectieve creaties.
Als Rojava Film Commune zien we cinema als een manier om de herinnering van een volk te reconstrueren, een middel om collectieve herinneringen te herbouwen door middel van kunst.
Wat voor hoop koester je voor de toekomst van het festival?
De filmbeweging die begon met de Rojava-revolutie is nog steeds op zoek naar haar eigen taal, esthetiek en vorm. Misschien kunnen we het de ‘cinema van de democratische moderniteit’ noemen, of misschien ‘revolutionaire cinema’. Maar één ding is zeker: deze cinema is geboren uit het hart van het volk.
Van Amûde tot vandaag hebben we cinema gezien als een instrument van verzet en een middel voor sociale wederopbouw. En we weten dat de Rojava-cinema niet langer alleen de stem van Rojava is, maar de collectieve stem van het hele Midden-Oosten. We organiseren een festival midden in een oorlog, waarin we de herinneringen van een volk, de herinneringen van kinderen, de strijd van vrouwen voor vrijheid en de gemeenschappelijke kracht van cinema samenbrengen. Het Rojava International Film Festival is niet alleen een artistiek evenement, het is de wederopbouw van het leven, het verzet en de hoop zelf.
Bron: ANF