- Irak
Op 11 november 2025 hield Irak zijn zesde parlementsverkiezingen. Het verkiezingsproces vond plaats in de schaduw van boycots en veiligheidsproblemen. Op de verkiezingsdag kwam dit tot uiting in een lage opkomst. Volgens de eerste verklaringen van de Hoge Kiescommissie van Irak bedroeg de opkomst ongeveer 50%. Ter vergelijking: in 2021 bedroeg de opkomst 43,5%. Hoewel de opkomst deze keer licht is gestegen, is bijna de helft van de geregistreerde kiezers nog steeds niet naar de stembus gegaan.
In nationale staten zijn verkiezingen de meest directe manier waarop burgers kunnen deelnemen aan het bestuur. Maar wanneer bijna de helft van de bevolking ervoor kiest om niet te gaan stemmen, moet dit worden gezien als een opvallende uiting van het verlies aan vertrouwen van het publiek in het politieke systeem.
De officiële resultaten zijn nog niet bekendgemaakt. Toch wijzen de eerste gegevens en observaties ter plaatse erop dat het sjiitische Coördinatiekader zich zal ontpoppen als de leidende coalitie in het hele land. De regering zal waarschijnlijk onder haar leiding worden gevormd, hoewel zij nog steeds zal moeten samenwerken met andere allianties.
Aan de soennitische kant zouden de soennitische Taqaddum-alliantie (Vooruitgang) en verschillende onafhankelijke groeperingen een belangrijke evenwichtsfactor in het parlement kunnen worden, gezien hun stemmenaantal en het verwachte aantal zetels. De Koerden, die in afzonderlijke blokken hebben meegedaan, blijven gezamenlijk een belangrijke macht, maar hun interne verdeeldheid kan hun proportionele invloed tijdens het regeringsvormingsproces verminderen.
Volgens de Iraakse grondwet moet er binnen 120 dagen een regering worden gevormd. Als er in die periode geen overeenstemming wordt bereikt, kan het proces opnieuw in een impasse raken. De komende weken zullen bepalend zijn voor zowel het verloop van de regeringsvorming als de algemene richting van het politieke landschap in Irak.
Verkiezingen te midden van crises
De verkiezingen werden gehouden in een periode van ernstige economische moeilijkheden, tekorten aan dienstverlening en institutionele vermoeidheid. Tijdens het premierschap van Sudani bleven de economische indicatoren onstabiel. Ondertussen waren de stijgende werkloosheid en aanhoudende veiligheidsproblemen belangrijke factoren die de belangstelling van het publiek voor de politiek temperden.
In een omgeving waarin staatsinstellingen hun effectiviteit hebben verloren, gingen veel kiezers met een gevoel van frustratie of protest naar de stembus, of kozen ze ervoor om dat niet te doen. Dat sentiment verklaart wellicht het beste de resultaten.
Het politieke systeem van Irak na 2005, gebaseerd op sektarische en etnische vertegenwoordiging, is in de loop van de tijd veranderd van een cultuur van democratische consensus in een strijd om machtsverdeling. De structurele scheuren tussen sjiitische, soennitische en Koerdische blokken hebben de verdeeldheid vergroot. Politiek is verworden tot een strijd om de macht in plaats van een instrument voor openbare dienstverlening. Politieke diversiteit is, in plaats van de democratie te verrijken, een bron van instabiliteit geworden.
Bij de verkiezingen van 2025 domineerden de Koerden opnieuw in de regio’s rond Hewlêr (Erbil), Duhok en Sulaymaniyah; sjiitische partijen waren in de meerderheid in Najaf, Karbala, Basra en de regio Bagdad; en soennitische partijen waren de grootste in Anbar, Nineveh en Salahaddin. Toch zette de opkomst van kiezers zijn neerwaartse trend van na Saddam voort. Op het moment van schrijven lag de opkomst rond de 50%, hoewel dit cijfer nog kan veranderen zodra de officiële resultaten zijn bevestigd.
De verdeling van de stemmen per groep na de verkiezingen zal waarschijnlijk vergelijkbaar zijn met die van 2021. Een belangrijk verschil binnen het sjiitische kamp was echter de boycot door de Sadristische Beweging. Of dit zal leiden tot een aanzienlijk lagere opkomst in gebieden met een sjiitische meerderheid, zal pas duidelijk worden wanneer de officiële resultaten bekend worden gemaakt.
Sadr voerde aan dat het proces “zijn legitimiteit had verloren” als gevolg van corruptie en een verrot politiek systeem. Zijn beweging, die in 2021 73 zetels behaalde, trok al haar parlementsleden terug uit het parlement nadat zij er niet in was geslaagd een regering te vormen met de Koerdische Democratische Partij (KDP) en de soennitische Taqaddum-alliantie van Mohammed al-Halbousi.
Externe factoren en regionale spanningen
Net als in het post-Saddam-tijdperk blijft Irak vandaag de dag het centrum van regionale machtsstrijd. Iran en de Verenigde Staten blijven met verschillende methoden strijden om invloed. Iran wil zijn invloed behouden via sjiitische milities en politieke partijen, terwijl de VS de militaire en diplomatieke druk heeft opgevoerd om de Iraanse invloed in te perken.
Ondanks alle verschuivingen in de machtsverhoudingen blijft één ding constant: het strategische belang van Irak. De oorlog in Gaza die in 2023 begon en de conflicten tussen Iran en Israël in 2024 onderstreepten eens te meer het geopolitieke belang van Irak. In deze periode begon Washington Irak opnieuw te positioneren als een belangrijke strategische speler die voor evenwicht zorgt.
Terwijl de VS hebben aangedrongen op de integratie van Popular Mobilization Forces (PMF)-groeperingen in het reguliere leger, beschouwt Iran dit als een bedreiging voor zijn invloed. In het gespannen najaar van 2024 voegde de VS drie PMF-facties, Asaib Ahl al-Haq, Kataib Hezbollah en Harakat al-Nujaba, toe aan zijn terroristenlijst. Deze stap diende niet alleen als waarschuwing voor de sjiitische heersende elite in Irak, maar ook voor Teheran. Iran versterkte op zijn beurt zijn economische en militaire overeenkomsten met Bagdad om zijn invloed te behouden. De regering van premier Sudani, die tussen beide machten in zit, heeft tot nu toe weten te overleven door een delicaat evenwichtsbeleid te voeren.
Het fragiele evenwicht in Irak
Deze verkiezingen, die plaatsvinden onder interne en externe druk, zullen de institutionele stabiliteit van Irak opnieuw op de proef stellen. De waarschijnlijke overwinning van het Coördinatiekader zal aantonen dat de met Iran gelieerde sjiitische partijen nog steeds machtig zijn. Maar elke daling van hun stemmenaantal zal aangeven dat deze invloed grenzen heeft. Aan de soennitische kant behield de Taqaddum-alliantie van Halbousi een sterke aanwezigheid in het westen, terwijl de Koerdische politiek nog steeds wordt bepaald door de rivaliteit tussen de KDP en de PUK. Dit landschap wijst op een nieuwe onderhandelingsfase waarin elk blok afhankelijk is van de andere om een regering te vormen. De samenstelling van de nieuwe president, premier en het kabinet zal in de komende weken duidelijk worden naarmate deze wederzijdse afhankelijkheden zich ontvouwen.
Betrekkingen met Turkije
De Iraakse verkiezingen worden nauwlettend gevolgd door Turkije, voor hetgeen Irak van strategisch belang is op het gebied van energie, grensbeveiliging, Koerdisch beleid en de Turkmeense minderheid. Ankara beschouwt Koerdische autonomie als een bedreiging voor de veiligheid en tracht deze te beperken door middel van nauwe banden met Bagdad. De opname van de PKK op de Iraakse lijst van “verboden organisaties” wordt gezien als een gevolg van dit beleid.
Onlangs heeft Turkije ook zijn invloed op Turkmeense groeperingen uitgebreid door hen economische en logistieke steun te verlenen. Zijn diplomatieke en militaire contacten met soennitische facties zijn zowel bedoeld om de Koerdische invloed te compenseren als om de regionale invloed van Ankara via Irak uit te breiden.
Een onzekere toekomst
De verkiezingen van 11 november tonen aan dat Irak nog steeds op zoek is naar stabiliteit. Ondanks een lichte stijging van de opkomst blijft het vertrouwen van het publiek in de politiek zwak. Aanhoudende buitenlandse inmenging blijft de legitimiteitscrisis van het systeem verdiepen.
Zelfs voordat de officiële resultaten bekend zijn gemaakt, lijkt het duidelijk dat geen enkele partij in staat zal zijn om in haar eentje een regering te vormen. Dit maakt langdurige en moeizame coalitieonderhandelingen onvermijdelijk.
Irak staat opnieuw op een kruispunt. Hoe het verder gaat, hangt niet alleen af van het interne evenwicht in Bagdad, maar ook van de houding van Teheran, Washington en Ankara. De verkiezingen zijn voorbij, maar de echte strijd voor Irak is nog maar net begonnen.
Dat bijna de helft van de kiezers thuis is gebleven, moet worden gezien als een krachtige waarschuwing van het Iraakse volk aan alle politieke krachten. Kwesties als ontwikkeling, corruptiebestrijding en transparantie van de overheid kwamen tijdens de campagne nauwelijks aan bod. Dezelfde “afwezigheid van politiek” is ook zichtbaar in de betrekkingen van Irak met zijn buurlanden en internationale mogendheden.
Concluderend kan worden gesteld dat Irak zijn zesde parlementsverkiezingen heeft afgerond, maar nog lang niet klaar is om zijn fundamentele problemen aan te pakken. De lichte stijging van de opkomst bij de verkiezingen toont aan dat de hoop nog niet volledig is verdwenen, maar het land ontbreekt nog steeds aan de politieke visie die nodig is om de crisis van vertrouwen en stabiliteit te boven te komen.
Bron: ANF