De oorlog tegen Oekraïne verscherpt de energiecrisis in Europa. Terwijl vooral de armere delen van de bevolking lijden onder stijgende energiekosten, bieden ze een kans voor bedrijven uit de VS, Qatar en andere staten: ze proberen te profiteren van de chantage van Europa door afhankelijkheid van Russisch gas en bieden zichzelf aan als alternatief. Hoe moeten democratische krachten zich gedragen binnen deze concurrentie op het gebied van energiebeleid van imperialistische machten? Enkele socio-ecologische reflecties over het versterken van een derde positie.
Alsof ze de oorlog in Oekraïne en de escalatie van het gasconflict hadden voorzien, staken duizenden activisten van het Duitse netwerk voor klimaatrechtvaardigheid Ende Gelände vorig jaar al hun vinger in de wond: ze bezetten de gasinfrastructuur in Brunsbüttel, waar een terminal voor tankers geladen met vloeibaar aardgas wordt gebouwd – onder meer voor gas uit de VS en Qatar. De oorlog om Oekraïne opent de mogelijkheid voor gasbedrijven uit deze landen om zich te presenteren als redders van het Westen in de strijd tegen het Russische imperialisme. En met deze zelfpresentatie, die ijverig wordt gereproduceerd door liberale media, is een terugdraaiing in het klimaatbeleid in opkomst: midden in de klimaatcrisis moet de bouw van nieuwe infrastructuur voor fossiele brandstoffen nu zelfs worden overhaast.
Het geschil over gas is een van de centrale kwesties voor de heersende klasse in Europa in verband met de oorlog tegen Oekraïne. Vooral omdat het de oorlog ook in Europa economisch voelbaar maakt. Na de stijgende prijzen van voedsel, benzine en diesel wordt nu ook gas duurder. Zowel voor particuliere huishoudens en als voor de industrie, het grotere probleem voor de heersende klasse. Het feit dat vooraanstaande Duitse politici nu dreigen met onteigening van Duitse dochterbedrijven van de Russische gasreuzen Gazprom en Rosneft laat zien hoe groot de crisis is.
Amerikaans frackinggas lost geen enkel probleem op
De groene Duitse minister van Economie Robert Habeck, speerpunt van een Duits imperialisme dat zichzelf progressief beschouwt, was onlangs in Qatar om gasovereenkomsten te sluiten met de islamitische monarchie. Maar Saad Sharida al-Kaabi, de Qatarese minister van Energie, remde de Duitse minister af – Qatar heeft al langlopende contracten met andere staten, waaronder China. Dat versterkt op zijn beurt de onderhandelingspositie van de VS, die onder leiding van voormalig president Donald Trump al behoorlijk agressief is geweest in het bevorderen van de export van Amerikaans gas naar Europa, onder meer om de EU nauwer aan zichzelf te binden in het conflict met Rusland.
En omdat Qatar niet aan Europa kan leveren, is wat lang als taboe werd beschouwd ineens weer denkbaar: de import van gefrackt Amerikaans gas. Bij fracken wordt een mengsel van water, zand en chemicaliën onder hoge druk geïnjecteerd in diepe lagen methaanhoudend schaliegesteente. Dit breekt de rots en het gas ontsnapt. De chemicaliën die bij fracken worden gebruikt, zijn onduidelijk omdat de gasbedrijven het geheim houden, wat een van de belangrijkste punten van kritiek op de methode is. In de VS, waar al jaren op grote schaal fracking wordt uitgevoerd bij zo’n 500.000 putten, hebben zich al ongelukken voorgedaan, waarbij landbouwgrond en grondwater verontreinigd zijn.
De klimaatcrisis verergeren
Maar dat is niet eens het grootste probleem: verschillende onderzoeken uit de VS en het VK hebben geconcludeerd dat het gebruik van aardgas op de lange termijn minstens zo schadelijk is als andere fossiele brandstoffen zoals bruinkool of steenkool. Dit komt doordat er bij de winning al gas ontsnapt, gemiddeld acht procent van het winningsvolume. En methaangas is minstens 25 keer schadelijker voor het klimaat dan CO2, dus één ton methaangas draagt 25 keer meer bij aan het broeikaseffect dan één ton CO2.
Volgens de onderzoekers Amanda Levin en Christina Swanson van de U.S. Natural Resources Defense Council, zouden Amerikaanse pogingen om de LNG-productie en -export te verhogen, elke kans om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad Celsius (vergeleken met pre-industriële tijden) in feite vernietigen. De 130 miljoen tot 213 miljoen ton aan nieuwe uitstoot van broeikasgassen in de VS die zou worden veroorzaakt door een verdrievoudiging van de export tussen 2020 en 2030, komt overeen met het toevoegen van 45 miljoen extra auto’s aan de weg per jaar.
De oplossing is decentraliseren…
De overstap naar Amerikaans gas is geen minder kwaad of een brugtechnologie naar een meer groen tijdperk, maar een voortzetting van een energiebeleid dat alleen grote bedrijven ten goede komt en de rijken rijker maakt, terwijl de ecologische basis van het menselijk overleven wordt vernietigd. Het is een voortzetting van een energiebeleid dat een verlengstuk wordt van het machtscomplex, een voortzetting van ecologische oorlogsvoering.
Als Amerikaans gas geen alternatief is voor Russisch gas, waarmee moeten we dan verwarmen? Hoe gaan we om met industriële installaties die tot nu toe op gas hebben gedraaid? Technische oplossingen voor deze vragen zijn al tientallen jaren in ontwikkeling: warmtepompen gebruiken aardwarmte om kamers te verwarmen, thermische zonne-energie gebruikt de kracht van de zon en palletverwarmers vormen een gesloten kringloop omdat hout teruggroeit en daarbij weer CO2 bindt. Wat al deze oplossingen gemeen hebben, is dat ze niet alleen nagenoeg CO2-neutraal zijn, maar ook geschikt zijn voor decentrale energievoorziening. De toekomst ligt niet in afhankelijkheid van grote centrales, die niet alleen een bundeling van energie maar ook van stroom betekenen, maar, waar technisch haalbaar, in gemeenschappelijke zelfvoorziening. Dit geldt zowel voor verwarming als voor de opwekking van elektriciteit.
…en staat buiten het kapitalisme
Maar een radicale energietransitie moet dieper gaan dan alleen het beschikbaar stellen van andere bronnen van warmte, energie en elektriciteit. Studies maken duidelijk dat een puur technische oplossing niet voldoende is, omdat het de hoeveelheid verbruikte energie en de daarmee gepaard gaande uitstoot van broeikasgassen niet snel genoeg vermindert. We moeten ook radicaal minder energie verbruiken. Wat niet wil zeggen dat we nu allemaal moeten bevriezen in de winter, of de koelkast uit het raam moeten gooien. Het gaat eerder om het terugdringen van de productie van goederen. Er is waarschijnlijk niemand meer in de klimaatbeweging die niet weet dat we te veel produceren, te veel dingen die hulpbronnen kosten en wiens productie CO2 in de atmosfeer uitstoot.
Het feit dat er te veel wordt geproduceerd en geen kleine hoeveelheid belandt bij het afval om de marktprijzen te stabiliseren, wordt ook wel groei genoemd en is een van de basisfuncties van de kapitalistische economie. Waar iedereen met elkaar in concurrentie staat, moet iedereen sneller en beter produceren en vooral meer verkopen. Maar op een beperkte planeet is het niet altijd mogelijk om sneller en beter en meer te produceren en te verkopen, simpelweg omdat het beperkt is. In ieder geval niet zonder onze ecologische overlevingsbasis te vernietigen. We hebben twee keuzes: of we offeren deze basis op of we offeren het kapitalisme op.
Het is de taak van de klimaatrechtvaardigheidsbeweging en alle democratische krachten om de slogan “System Change Not Climate Change” om te zetten in concrete concepten. Dat zijn we onszelf en toekomstige generaties verplicht. En het is onze taak om een beweging op te bouwen die in staat is te strijden voor systeemverandering. We hebben geen andere keuze.
De imperialistische oorlog gebruiken
Oorlogen behoren tot de ergste dingen die mensen elkaar aandoen. Tegelijkertijd werden oorlogen vaak gekenmerkt door sociale onrust en revolutionaire momenten. De Commune van Parijs was een oorlogskind, net als de Februari- en Oktoberrevoluties in Rusland en, naar recentere voorbeelden, de Rojava-revolutie. Elke oorlog brengt ook de morele onthulling met zich mee van de heersers die hem voeren. En de woede van de massa’s die erin omkomen. Of die verarmen omdat ze de kosten dragen.
Elke oorlog is ook een oorlog om hulpbronnen, en het zijn fossiele brandstoffen zoals olie en gas die de oorlog blijven voeden. Dus de klimaatbeweging moet de kwestie van oorlog en vrede stellen, net zoals de anti-oorlogsbeweging, waar ze nog steeds bestaat, meer ecologische kwesties moet aanpakken. Ook hier kunnen we aansluiten bij het werk dat organisaties als Ende Gelände al doen. De Action Alliance heeft ook dit jaar weer acties aangekondigd tegen de gasinfrastructuur.
Auteur: Anselm Schindler