1)
Zonder godsdienst geen moraal!…
Jonge salamanders verlaten vrij snel de poel waar zij uit het ei zijn gekropen. Zodra hun dunne pootjes het aankunnen verwisselen zij het vertrouwde voor het onzekere. Bij mensen ligt dat een beetje anders: zij hebben de neiging om juist te blijven hangen in het vertrouwde. Alles beter dan je blijvend open te stellen voor het onbekende, voor het leven. Vrij makkelijk laten zij zich na een korte, experimentele fase weer binnenhengelen in de invloedssfeer van de familie, en verdwijnen achter het klapnet van hun religie. ‘Eer’, ‘respect’ en ‘loyaliteit‘ zijn de beproefde ingrediënten om je eigen ontwikkeling definitief af te stoppen. Het zij over de bocht van schuld, of gedreven door schaamte. Of een mix van die twee.
Zonder godsdienst geen moraal! Dat lees ik weleens. Geroepen door de gelovigen zelf. Maar Christopher Hitchens schreef: ‘Decency precedes religion.’
Godsdiensten zijn de tosti ijzers van de moraliteit. Ze zijn van uh… goddelijke oorsprong. Je komt vrij snel op glad ijs als je dat aankaart. Hetzij omdat je aanloopt tegen reflexen om die dingen te verdedigen, of door je eigen drang om er eens stevig mee af te rekenen. Dat kan dan verzanden in: ‘Hoe kan jij nou bewijzen dat mijn God niet bestaat?’ En als je niet uitkijkt, trap je daarin, en kom je met flauwe tegenvoorbeelden als: ‘Hoe kan jij bewijzen dat er op Mars geen roze olifantjes leven met blauwe strikjes om??’ Natuurlijk, dat is oeverloos.
De vraag blijft of moraliteit van en voor de mensen is. Kortom: Of zij boven de mens staat, of niet. Hebben we een god nodig? Een moraliteit die ons top-down wordt gedicteerd? Volgens de heilige Moederkerk is daar maar één antwoord op: een volmondig Ja! Vervolgens heeft zij een hele stoet aan afgrijselijke pausen gebaard.
Ook wereldlijke heersers, die devoot voor het altaar knielden, hebben er vaak een potje van gemaakt. Ik denk nu even aan Nixon. In 1972 riep hij in de aanloop van zijn verkiezing: “We deserve an honest government!” Hij raakte een diepe snaar onder de kiezers in de zuidelijke staten en de Widwests: het christelijk, patriottistisch fundament. What could possibly go wrong??…
Je kan zeggen: wat maakt dat nou uit wat mensen motiveert, als ze maar het goede doen. Maar door de langdurige repressie vanuit de religies staat de natuurlijke decency van mensen zwaar op de tocht.
Het is niet vrijblijvend om te denken dat jouw eigen moraal van goddelijke oorsprong is. En het wordt er niet beter op als je denkt dat jouw zendingsdrang wordt gedekt door een hemelse paraplu.
Dit soort dingen dan later nog aankaarten is vaak niet meer te doen. De gelovige zal zeggen: ‘Mijn missie is heel persoonlijk. ‘Het is jouw mening tegen de mijne.’ Daar ben ik het niet mee eens… Want de onmatigheid van die gelovige legt de rekening wel bij mij.
Nog een keer: Hebben we een god nodig? En zo ja, waarvoor dan? Om een necro-politiek puntje te maken? En af te rekenen met wie dat niet zo ziet zitten?
Wat dat betreft zitten de Koerden vreselijk in de tang: Of ze worden in z’n geheel weggezet als ‘ínfidels’, afvalligen (de aanpak van de AK Partij en de Baath partij destijds), en krijgen zij de ‘gepaste’ behandeling, zoals de Islam ons dat gebiedt, òf de Koerdische gemeenschap wordt opgesplitst in twee groepen: de ongelovigen en de gelovigen.
In dat geval kan je de eerste groep stevig gaan criminaliseren ( ‘Dat zijn geen echte Koerden!!’) en worden zij vogelvrij verklaard. Vervolgens heb je dan de handen vrij om de tweede groep alsnog fijn te piepelen, hetzij vanuit de sjiitische dan wel de soennitische expansie politiek.
Afijn, tot zover dat giftige spel. Ik zoom weer even uit:
Kan er wel een christendom of islam bestaan zonder die zendingsdrang? Niet dat ik weet. Dat de islam misschien een bij elkaar gesprokkeld dingetje is, en ooit aan z’n eigen sleetsheid ten onder zal gaan, dat is voor de Ware Gelovige ondenkbaar. Er zijn ook religies die niet voor zichzelf een historische roeping reserveren, maar die zijn zeldzaam
De vraag of moraliteit van goddelijke oorsprong is of niet, dat is vrij actueel… Het uitdragen van je goddelijke, eigen gelijk is namelijk verbonden aan een chantage van het suïcidale soort. De leiders in het Kremlin genieten de zegen van de orthodoxe kerk. Retorische blaf-momenten plus een flirt met pure zelfvernietiging.
In de islam, en in het christendom ligt er sowieso een ingebakken doomsday/belonings gedachte, waarin de echte gelovigen, the chosen ones, zullen worden gespaard. Het zij hier op deze verschroeide aarde, hetzij in het hiernamaals.
Dat zet aan tot een smartelijk soort heldendom, gehuld in een waas van pseudo-bescheidenheid. Voor gelovigen zijn hun kwetsuren de bevestiging van hun godgegeven gelijk. Kortom: de tragische sinkhole van het menselijke bestaan.
Nog even los van het gegeven dat we als mens sowieso een sluimerend doodsverlangen koesteren – maar dit even terzijde.
‘Welke sturende kracht heeft godsdienst in zaken die er echt toe doen?’ Wat voegt het toe? Wat breekt het af? Op z’n best doet het er totaal niet toe, en op z’n slechtst is het een bodemloze put. Ik denk dan: Decency precedes religion…
Na het instorten van het ISIS kalifaat bezocht journalist en programmamaker Sinan Can ex-jihadstrijders in een Syrisch interneringskamp, kamp Hol. Hij trof daar eigenlijk geen enkele man of vrouw aan die oprecht spijt toonde voor zijn of haar deelname aan de verschrikkingen…
In die tijd sprak hij ook een man in Noord-Irak, die zo’n driehonderd kinderen had gered. Iedere dag had hij een paar kinderen uit het kalifaat gesmokkeld. Hij zelf zag dat als doodnormaal. Daar had hij geen schouderklopje of godsdienst voor nodig. Hij wilde ook absoluut niet in het zonnetje worden gezet. Dit is wat ik bedoel met: ‘Decency precedes religion’. Ik kan nog zoveel andere voorbeelden noemen die dat beeld onderstrepen.
Daarentegen is de rol van de kerk en de andere heilige instituties door de jaren heen op z’n zachtst gezegd uiterst dubieus. In mei 1945 stonden de volgepropte wagons met Joodse mannen, vrouwen en kinderen klaar om, in de laatste stuiptrekkingen van Das Reich, nog even vanuit Praag naar de gaskamers af te reizen. Een lokale waarnemer waarschuwde de Roomse Kerk, en smeekte om interventie van de Paus. Maar hij sprak tegen dovemans oren. Pas toen hij uiteindelijk meldde dat er in die wagons ook enkele priesters zaten, greep de Kerk in… Zo werd op de valreep die laatste verscheping en executie van 50.000 Joden nog net voorkomen, want de clerus zorgt goed voor haar eigen leden.
2)
In veel opzichten komen wij als mens niet goed uit de verf. Zo is het nou eenmaal. Maar in één ding lijken we universeel wel erg goed te slagen: we zijn super talentvol om onszelf voor de gek te houden. De bekende ‘blinde vlek’, en de beruchte ‘dode hoek’ in het menselijk verkeer, spelen ons parten.
Bij anderen is dat makkelijker te zien dan bij jezelf. Ik denk dan ook steeds: maar dat gaat over mij, dat ben ik zelf. Die blindheid is ook een spiegel voor mijzelf. Ik vrees dat ik niet veel beter ben.
In terugblik op mijn leven zie ik hoe, ergens rond mijn veertigste, de nabloei van mijn verlate puberteit naadloos overging in een permanente midlife crisis. Kortom, een ongeneeslijke onvolwassenheid. Waar ik tot op heden nog de vruchten van pluk.
Pas als dat dagelijkse ongemak tot bedaren komt ga ik me echt zorgen maken. Daar ziet het voorlopig gelukkig nog niet naar uit.
Laten wij het spoor van de salamanders volgen, en ons uit de poel van al die goedbedoelde imprinting losmaken. Kom, zullen we die vracht prut nu maar even achter ons laten, zodat we, van een afstandje, weer een beetje zicht krijgen op al die narigheid. Dat is al heel wat.
Tot zover deze nukkige brombeer.
—
Nu even wat anders:
Auteur: Paul Terlunen