Het Mesopotamia Cultureel Centrum (MKM) werd in de jaren negentig, een periode die gekenmerkt werd door intense oorlogsvoering en extreme staatsrepressie, opgericht in Istanbul door een groep intellectuelen, waaronder Feqî Hüseyin Sağnıç en Apê Musa (Musa Anter). Al 34 jaar lang vormt het MKM zowel een stevige barrière tegen assimilatie als een van de krachtigste centra waar de Koerdische taal, cultuur en kunst samenkomen.
Het MKM verscheen op het historische toneel als een van de eerste stappen voor een volk waarvan de naam, taal en liederen verboden waren, waarvan de melodieën geturkisiseerd en vervormd waren en waarvan de verhalen gestolen waren, en overtrof al snel de missie die het aanvankelijk op zich had genomen. In het licht van het assimilatie- en vernietigingsbeleid van de Turkse staat tegen de Koerden en de Koerdische taal, werd MKM tijdens de zwaarste oorlogsjaren een cultureel en taalkundig front dat door middel van kunst de blijvende kracht van de Koerdische taal zelf bewees.
Een nieuw tijdperk brak aan
MKM ontstond in een tijd waarin de Koerdische taal verboden was en volledig werd ontkend, wat het einde van een tijdperk en het begin van een nieuw tijdperk in Turkije markeerde. De Koerdische culturele strijd, die zijn eerste stappen zette in Tarlabaşı, Istanbul, is sindsdien zo diep geworteld geraakt dat hij nergens meer in Turkije, Koerdistan of de wereld kan worden uitgeroeid. In het begin van de jaren negentig, terwijl dorpen in Koerdistan in brand werden gestoken, mensen in hechtenis verdwenen, het land werd geteisterd door zuurputten en bloedbaden en oren werden afgesneden, verspreidde zich ook een krachtig verzet onder de bevolking. Te midden van die duisternis verscheen MKM op het toneel van de grootste metropool van Turkije als het product van het verzet van een volk. Sindsdien heeft het tientallen leden verloren die als martelaren zijn gestorven, heeft het honderden invallen moeten doorstaan en zijn duizenden evenementen verboden. Maar ondanks alle druk en obstakels heeft het laten zien dat de Koerdische cultuur een oude cultuur is met een rechtmatige en blijvende plaats in de geschiedenis van de mensheid.
Het werd onderdeel van de vrijheidsstrijd
De ontwikkeling van de Koerdische cultuur en kunst heeft vandaag de dag veel te danken aan de strijd die de MKM al meer dan 30 jaar voert. De MKM speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van revolutionaire kunst in Koerdistan en hielp met haar kunstenaars en creatieve werk de Koerdische vrijheidsstrijd onder de aandacht van een breder publiek te brengen. De kunstenaars van MKM namen als leidend principe de verantwoordelijkheid op zich om kunstenaars van het volk te zijn. Ze lieten de Koerden, die na de golven van onderdrukking en bloedbaden in Koerdistan gedwongen waren naar de grote steden te migreren, zien dat ze niet alleen waren. Ze stonden niet alleen aan de kant van de Koerden, maar van alle onderdrukte volkeren en gemeenschappen, en lieten zien wat revolutionaire kunst werkelijk betekent.
Het leidde tot de opkomst van Koerdische muziek
In een tijd waarin zingen in het Koerdisch gelijk stond aan de doodstraf, verzette MKM zich tegen deze onderdrukking via zijn muzikale collectieven, bekend als KOM’s. Samen met deze KOM’s toonde MKM aan iedereen het bestaan van zowel Koerdische muziek als revolutionaire Koerdische kunst.
In die tijd trokken de KOM’s duizenden mensen naar hun concerten en verkochten ze miljoenen albums. Ondanks alle onderdrukking produceerden ze enkele van de meest geliefde liedjes onder het Koerdische volk, liedjes die vandaag de dag nog steeds veel worden beluisterd. MKM creëerde ook een platform voor Koerdische artiesten die geen podium kregen en niet in hun eigen taal mochten zingen, en zette daarmee belangrijke stappen voor de ontwikkeling en erkenning van het Koerdisch. Groepen als Koma Amed, Koma Çiya, Koma Agirê Jiyan en Koma Rewşen, die allemaal hun artistieke reis begonnen in de sombere sfeer van de jaren negentig binnen MKM, hebben vervolgens de koers van de Koerdische muziek bepaald. Onder degenen die deze strijd voor het voortbestaan van de Koerdische muziek binnen MKM hebben voortgezet, bevonden zich ook artiesten die zich later bij de Koerdische vrijheidsbeweging aansloten en als martelaren sneuvelden.
Enkele van de artiesten en KOM’s die uit MKM zijn voortgekomen en nog steeds door miljoenen worden beluisterd, zijn Koma Çiya, Koma Amed, Koma Gulên Xerzan, Koma Rojhilat, Koma Agirê Jiyan, Venge Sodirî, Koma Rewşen, Koma Mezrabotan, Koma Azad, Koma Jiyana Welat, het Mesopotamia Orchestra, Çarnewa, Şahiya Stranan en Koma Asmîn.
De KOM-traditie blijft een essentieel erfgoed in de Koerdische muziek, omdat het een collectieve en gemeenschappelijke manier van kunst maken heeft gecreëerd. Veel artiesten die vandaag de dag onder de paraplu van MKM optreden, waren ooit lid van deze KOM’s, waar ze de essentie en noodzaak van revolutionaire kunst hebben geleerd.
Het legde de basis voor het hedendaagse Koerdische theater
Naast muziek slaagde het MKM erin om creatieve werken te produceren op elk gebied van de Koerdische kunst, waardoor het een baanbrekende instelling werd die haar naam verbond aan vele belangrijke prestaties. Ondanks alle moeilijkheden wilde MKM bewijzen dat Koerdische kunst niet beperkt was tot muziek. Door zijn werk op theatergebied voort te zetten, richtte en ondersteunde het groepen als Teatra Jiyana Nû, Şanoya Hêlîn en Şanoya Hêvî, en leidde het daarbij vele artiesten op. Veel van de huidige vooraanstaande figuren in het Koerdische theater hebben hun eerste stappen op het podium gezet binnen MKM.
Teatra Jiyana Nû, dat tientallen toneelstukken heeft opgevoerd, blijft een belangrijke plaats innemen in het Koerdische theater. De toneelstukken van de groep werden verboden, de acteurs gearresteerd en zelfs hun kostuums werden gebruikt als rechtvaardiging voor sluitingszaken. Onder hen sloot Sarya (Nursen İnce) zich aan bij de Koerdische Vrijheidsbeweging, waar ze als martelaar sneuvelde.
Een ander lid, Başak Kanat, werd begin 1994 gedood bij een gewapende aanval op de bus waarin ze van Ankara naar Istanbul reisde. Na de moord op de 18-jarige Helin Başak Kanat richtte Teatra Jiyana Nû een nieuw gezelschap op met de naam Şanoya Hêlîn om haar nagedachtenis levend te houden.
Govend herleefde en groeide met zijn essentie
Naast theater en muziek speelde het MKM ook een leidende rol in het doen herleven van Koerdische volksdansen, waardoor govend (Koerdische volksdans) in al zijn vormen weer tot leven kwam. Door govend op te voeren in de straten, op festivals en tijdens culturele bijeenkomsten hielp het MKM de Koerdische volksdansen, die naar assimilatie of vergetelheid waren gedreven, weer terug te brengen naar hun rechtmatige plaats. In de beginjaren werden binnen MKM dansgroepen zoals Koma Serhildan, Koma Kendal en Koma Jovenda Şoreş opgericht. MKM beperkte zich niet tot volksdansen, maar creëerde ook grootschalige dansvoorstellingen en musicals, waarmee het de eerste stappen zette om de plaats van Koerdische kunst in het hedendaagse tijdperk te behouden en te moderniseren.
Cultuur- en kunsttijdschrift Rewşen
Daarnaast begon Rewşen, het eerste culturele en kunsttijdschrift dat volledig in het Koerdisch werd gepubliceerd, zijn publicatieleven binnen MKM. MKM, dat ontstond met een grote missie om de Koerdische cultuur nieuw leven in te blazen en het lang ontkende respect ervoor terug te winnen, heeft zijn naam in de geschiedenis gegrift als een ruimte van verzet voor de Koerdische cultuur. Nu het bord na vele jaren weer op zijn nieuwe locatie hangt, herstelt MKM de band met de bevolking, voert het zijn activiteiten op en blijft het nieuwe dimensies toevoegen aan de ontwikkeling van de Koerdische cultuur in dit nieuwe tijdperk.
Naarmate de productie groeide, nam ook de onderdrukking toe
MKM is altijd een doelwit van de staat geweest. Zijn artiesten werden gearresteerd, zijn evenementen verboden en zelfs zijn theaterpodia werden verzegeld. De vestigingen van MKM in zowel Turkije als Koerdistan werden tientallen keren binnengevallen. Zijn archieven en kostuums werden in beslag genomen, maar elke keer slaagden ze erin om opnieuw te beginnen en opnieuw te creëren. Zelfs toen ze niets meer hadden, bleven ze Koerdische kunst produceren. De invallen en verboden bereikten een zodanig niveau dat MKM, waarvan de concerten en culturele evenementen werden verboden om te voorkomen dat het kunst zou maken, uiteindelijk werd gesloten door een decreet dat op 15 juli 2016 onder de noodtoestand werd uitgevaardigd. Desondanks zette de instelling haar werk voort, hoewel al haar activiteiten waren verboden. Alleen al in de afgelopen tien jaar zijn bijna honderd evenementen van MKM verboden, zijn kunstenaars gearresteerd en zijn er talloze rechtszaken tegen hen aangespannen.
De kunstenaar van het volk is de strijder van het volk
De 34 jaar durende strijd van de MKM kan niet alleen worden gedefinieerd door druk, verboden of arrestaties. MKM heeft standgehouden als een instelling die nooit een stap terug heeft gedaan ondanks de grootschalige aanvallen van de staat, en zelfs in de moeilijkste tijden is doorgegaan met haar creatieve productie. Deze traditie van verzet heeft dankzij de opoffering van martelaren tot op de dag van vandaag standgehouden. De Koerdische culturele strijd is waar hij nu is dankzij tientallen mensen die hun leven hebben gegeven.
Velen van hen die deze strijd binnen MKM begonnen en pioniers van de Koerdische kunst werden, sloten zich later aan bij de Koerdische vrijheidsbeweging en combineerden hun artistieke werk met de bevrijdingsstrijd van hun volk.
De geschiedenis van MKM kan het best worden beschreven met de woorden van de Koerdische filmmaker en kunstenaar Yılmaz Güney, die zei: “De kunstenaar van het volk is de strijder van het volk.” Gedurende zijn 34-jarige bestaan heeft MKM deze filosofie belichaamd, waardoor het de levende uitdrukking van Güney’s visie is geworden en zich heeft bewezen als de ware erfgenaam van zijn nalatenschap.
Enkele van de artiesten die binnen MKM werkten en later als martelaren omkwamen, zijn Hozan Hogir, Hozan Mizgîn, Sarya (Nursen İnce), Ali Temel, Helin Başak Kanat, Evdilmelik Şêxbekir, Argeş en Xıdır Çelik.